دفاع از دست دادن کنترل؛ تحولات حقوقی قتل ناشی از تحریک شدید احساسات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 استادیار پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین‌الملل و حقوق، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

دفاع از دست دادن کنترل، دفاعی نو و ویژه برای مرتکبانی است که بر اثر رفتارهای تحریک‌آمیز بزه‌دیده، کنترل خود را از دست داده و او را به قتل می‌رسانند و در صورت استناد موفقیت‌آمیز به این دفاع نسبی، به جای قتل عمدی به قتل غیر عمدی محکوم می‌شوند. این دفاع که عمدتاً در حقوق کشورهای با نظام کامن‌لایی مطرح، و در سال 2009 به موجب قانون عدالت و کارآگاهان پزشکی قتل به طور مشخص وارد قوانین کیفری انگلستان شد، جایگزین دفاع تحریک شده است. مسئله اصلی این مقاله بررسی این سٶال است که چرا دفاع تحریک نسخ شد و ماهیت و شرایط دفاع از دست دادن کنترل چیست؟ تحلیل این مسئله با رویکرد تطبیقی به حقوق کیفری ایران و با روش تحلیلی ـ توصیفی نشان داد که در دفاع جدید تلاش شده است تا مشکلات دفاع سنتی تحریک برطرف شود. گرچه در هر دو دفاع، از دست دادن کنترل رکن اساسی است، اما برای مثال، محرک ترس از خشونت شدید که در دفاع تحریک، محرک واجد شرایطی برای دفاع محسوب نمی‌شد، اکنون همانند محرک خشم پذیرفته شده و شرط ناگهانی بودنِ از دست دادن کنترل نیز حذف شده است. با وجود این، در عمل همچنان برخی مشکلات و موانع استناد به این دفاع برای برخی مرتکبان باقی است که مهم‌ترین آن‌ها تأکید زیاد بر از دست دادن کنترل و اتخاذ معیار نوعی برای احراز آن است. به نظر می‌رسد شاید آگاهانه، تصمیم‌گیری و حل بسیاری از جزئیات به قضات و هیئت منصفه واگذار شده است تا آن‌ها با در نظر گرفتن تمامی واقعیت‌های هر پرونده، تصمیمی عادلانه بگیرند. همچنان که به رغم عدم پیش‌بینی دفاع از دست دادن کنترل در قوانین جزایی ایران، دادگاه‌ها در عمل به آن بی‌توجه نبوده و گاه تلاش کرده‌اند با تفسیرهای موسع خود، از ظرفیت‌های قانونی موجود برای تبدیل قتل عمدی به قتل غیر عمدی (شبه عمدی) استفاده کرده و مرتکبان را از کیفر قصاص رها سازند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Loss of Self-Control Defense; the Legal Evolution of Killing Deriving from the Extreme Provocation of Emotions

نویسندگان [English]

  • Jamshid Gholamloo 1
  • Sepideh Mirmajidi 2
1 Department of Criminal Law, and Criminology, University of Tehran
2 Research Institute for political studies and International Relations and law, Institute of Humanities and cultural studies
چکیده [English]

Loss of self-control defense is a new and special defense for perpetrators who have lost their self-control as the result of the victim’s provocative conduct and consequently murder him for the victim’s provocative conduct. In the event of the successful inference to this partial defense they charge with murder and are convicted of manslaughter. This defense basically is propounded in the law of countries with common law and according to the coroners and Justice Act 2009, it is obviously introduced in the criminal rules of the UK and has replaced defense of provocation. The main problem of this paper is to study why defense of provocation was abolished and what the quiddity and provisions of loss of control are. The analysis of this problem with a comparative approach to the penal code of Iran and with the descriptive-analytic approach showed that the new defense it has been attempted to remove the traditional defense of provocation. Although in both defenses the loss of control is the basic element for example, fear of serious violence is not counted as a qualifying trigger in defense of provocation now it is accepted the same as the cause of passion (anger trigger) and the provision of loss of control being sudden has been omitted. Still, in practice, there are some obstacles and problems in adducing this defense for some perpetrators the most important is too much emphasis on loss of control and applying the subjective criterion to its approval. It seems that perhaps consciously making a decision and the solution of the most details has been assigned (allocated) to judges and jury that with considering all facts in every file they make a fair decision. Despite not observing the loss of self-control defense in the penal code of Iran, trials have noticed it and sometimes attempt with their extended interpretations to apply their legal capacities to convert murder to manslaughter and to release the perpetrators from capital (death penalty) punishment.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Loss of self-control
  • Provocation
  • Defense
  • Violence
  • Killing

مراجع

  1. آقایی‌نیا، حسین، جرایم علیه اشخاص (جنایات)، چاپ هجدهم، تهران، میزان، 1399 ش.
  2. آقایی‌نیا، حسین، و فیروز محمودی جانکی (مترجمان)، قانون جزای نمونه ایالات متحده آمریکا و یادداشت‌های توضیحی، تهران، میزان، 1400 ش.
  3. اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، چاپ بیست و چهارم، تهران، میزان، 1400 ش.
  4. انجمن روان‌پزشکی آمریکا، راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی؛ DSM-5، ترجمه فرزین رضاعی و همکاران، چاپ هشتم، تهران، ارجمند، 1400 ش.
  5. برجس، آن‌ولبرت و دیگران، بزه‌دیده‌شناسی؛ نظریه‌ها و کاربردها، ترجمه حمیدرضا ملک‌محمدی، تهران، میزان، 1395 ش.
  6. پاک‌نهاد، امیر، «عذر تحریک؛ مبانی و آثار، مطالعه‌ای در حقوق ایران و انگلستان»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 54، بهار 1385 ش.
  7. پوربافرانی، حسن، و محمدجواد حیدریان دولت‌آبادی، «قتل ناشی از تحریک بزه‌دیده در الگوواره حقوق کیفری ایران»، مجله پژوهشهای حقوقی، شماره 41، بهار 1399 ش.
  8. جوان‌جعفری، عبدالرضا، و فرهاد شاهیده، «رفتار و گفتار تحریک‌آمیز بزه‌دیده در قوانین و مقررات کیفری و رویه قضایی ایران»، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، سال دهم، شماره 5، بهار و تابستان 1392 ش.
  9. حبیب‌زاده، محمدجعفر، و سپیده میرمجیدی، «دفاع مشروع در پرتو سندرم زنان کتک‌خورده»، نشریه فقه و حقوق اسلامی، سال دوم، شماره 4، بهار و تابستان 1391 ش. (الف)
  • حبیب‌زاده، محمدجعفر، و سپیده میرمجیدی هِشَجین، «مطالعه تطبیقی مسئولیت کاهش‌یافته در حقوق کیفری ایران و انگلستان: مفهوم، مبناها و جلوه‌ها»، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، سال شانزدهم، شماره 4، زمستان 1391 ش. (ب)
  • رایجیان اصلی، مهرداد، «بزه‌دیده‌شناسی»، در: دانشنامه سیاستگذاری حقوقی، به کوشش لعیا جنیدی و امیرحسن نیازپور، تهران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، 1399 ش.
  • رحمدل، منصور، «بررسی ماده 630 قانون مجازات اسلامی از نظرگاه سیاست جنایی و جرم‌شناسی»، در: زن و حقوق کیفری؛ مجموعه مقالات همایش بین‌المللی زن و حقوق کیفری، زیر نظر نسرین مهرا، تهران، سلسبیل، 1384 ش.صص 182-159
  • رحیمی‌نژاد، اسمعیل، «بازتاب آموزه‌های بزه‌دیده‌شناسی علمی در سیاست جنایی تقنینی ایران»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال پانزدهم، شماره 59، زمستان 1397 ش.
  • سامانه ملی آرای قضایی، به نشانی <https://ara.jri.ac.ir>.
  • سبزواری‌نژاد، حجت، حقوق جزای عمومی، چاپ دوم، تهران، جنگل، 1395 ش.
  • سلیمی، صادق، چکیده حقوق جزای عمومی، تهران، تهران صدا، 1384 ش.
  • شاهیده، فرهاد، بزه‌دیده‌شناسی؛ نقش بزه‌دیده در ارتکاب جرم و تعیین کیفر، تهران، مجد، 1393 ش.
  • شیری، عباس، «بزه‌دیده‌شناسی»، در: دانشنامه بزه‌دیده‌شناسی و پیشگیری از جرم، زیر نظر علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، ترجمه گروهی از اساتید حقوق کیفری و جرم‌شناسی، تهران، میزان، 1393 ش.
  • صادقی، محمدهادی، جرایم علیه اشخاص (صدمات جسمانی)، چاپ بیست و دوم، تهران، میزان، 1399 ش.
  • صمدی، اشرف، «ماده 179 قانون مجازات ایران و مقایسه آن با شق 2 از ماده 324 قانون مجازات فرانسه»، مجله کانون وکلا، شماره 78، 1340 ش.
  • غلامی، علی، قتل در فراش، تهران، میزان، 1396 ش.
  • فرضی‌پور، حسین، مهرداد رایجیان اصلی، و شهرداد دارابی، «بزه‌دیدگی جنسی در پرتو نظریه شتاب‌دهندگی بزه‌دیده: با نمونه‌پژوهی برخی از پرونده‌های جرایم جنسی»، مجله پژوهشهای حقوقی، سال بیستم، شماره 46، شهریور 1400 ش.
  • لفیو، واین آر.، سببیت، قتل و صدمات بدنی در نظام کیفری ایالات متحده آمریکا، ترجمه حسین آقایی‌نیا، چاپ چهارم، تهران، میزان، 1397 ش.
  • مذاکرات و آراء هیئت عمومی دیوان عالی کشور، ج10، تهران، اداره وحدت رویه دیوان عالی کشور، 1386 ش.
  • مذاکرات و آراء هیئت عمومی دیوان عالی کشور، ج7، چاپ دوم، تهران، اداره وحدت رویه دیوان عالی کشور، 1384 ش.
  • مذاکرات و آراء هیئت عمومی دیوان عالی کشور، ج8، چاپ دوم، تهران، اداره وحدت رویه دیوان عالی کشور، 1385 ش.
  • میرمحمدصادقی، حسین، تحلیل مبانی حقوق جزای عمومی (ترجمه و توضیح بخشی از کتاب درک حقوق کیفری پروفسور کلارکسون)، چاپ دوم، تهران، جنگل، 1395 ش.
  • نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام، ترجمه اکبر نایب‌زاده، تهران، خرسندی، 1392 ش.
  1. Buchhandler-Raphael, Michal, “Loss of Self-Control, Dual-Process Theories, and Provocation”, Fordham Law Review, Vol. 88(5):1815-1874, 2020.
  2. Clough, Amanda, “Battered Women: Loss of Control and Lost Opportunities”, Journal of International and Comparative Law, Vol. 3(2):279-316, 2016.
  3. , “Loss of Self-control as a Defence: The Key to Replacing Provocation”, Journal of Criminal Law, Vol. 74(2):118-126, 2010.
  4. Coroners and Justice Act 2009, at: <https://www.legislation.gov.uk>.
  5. Edgely, Michelle & Elena Marchetti, “Women Who Kill Their Abusers: How Queensland’s New Abusive Domestic Relationships Defence Continues to Ignore Reality”, 13 Flinders Law Journal 125: 125-176. 2011.
  6. Edwards, Susan S.M., “Anger and Fear as Justifiable Preludes for Loss of Self-Control”, The Journal of Criminal Law, Vol. 74(3):223-241, 2010.
  7. , “Recognising the Role of the Emotion of Fear in Offences and Defences”, The Journal of Criminal Law, Vol. 83(6):450-472, 2019.
  8. Elliott, Catherine & Frances Quinn, Criminal Law, 10th, Pearson, 2014.
  9. Holton, Richard & Stephen Shute,Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 27(1):49-73, 2007.
  10. Litton, Paul J., “Is Psychological Research on Self-Control Relevant to Criminal Law?”, Ohio State Journal of Criminal Law, Vol. 11(2):725-749, 2014.
  11. Parsons, Simon, “The Loss of Control Defence–Fit for Purpose”, Journal of Criminal Law, Vol. 79(2):94-101. 2015.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار