بررسی فقهی حقوقی قاعده جُبار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی جامعة المصطفی، مشهد

2 طلبه مدرسه عالی سطح چهار مشهد

چکیده

از موارد مهم در بحث ضمان، لزوم احراز رابطه سببیت می‌باشد؛ بدین‌نحو که باید نتیجۀ زیانبار مستند به رفتار شخص باشد تا بتوان وی را در برابر این نتیجه ضامن دانست. بر همین مبنا، چنانچه صاحب شیئی، هیچ گونه تقصیری در رابطۀ با آن نداشته باشد، جنایت یا خسارتی که به سبب آن شیء به دیگری وارد می‌شود، منتسب به صاحب شیء نخواهد بود. به عبارت دیگر، صِرف مالکیت بر شیء یا عهده‌دار بودن امر آن، برای انتساب جنایت به وی و ضامن بودن او کافی نخواهد بود. این عدم ضمانِ صاحب اختیار شیء، از منظر فقهی «جبار» نامیده می‌شود. در خصوص این قاعده و مفاد آن، علاوه بر حدیث نبوی جبار که به طور ویژه بدان پرداخته می‌شود، روایات عام دیگری نیز وجود دارد که در صورت عدم قصور یا تقصیر صاحبان اشیایی که بر شیء تحت اختیارشان، تسلط تام داشته‌اند، جنایات و خسارتِ ارتکاب‌یافته به سبب آن اشیاء را منتسب به صاحبان آن نمی‌داند. در هر حال با توجه به انعکاس مفاد قاعده مذکور در برخی از مواد قانون مجازات اسلامی همچون مواد 500، 505، 511، 512 و 520، واکاوی قاعده مذکور می‌تواند موارد عرفی عدم استناد جنایت و خسارت به صاحبان اشیاء را ضابطه‌مند سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential and Legal Study of the Jobar Maxim

نویسندگان [English]

  • Muhammad Baqir Gerayeli 1
  • javad delavar 2
1 An academic member of Al-Mustafa International University
2 student
چکیده [English]

One of the essential factors in the discussion of liability is the necessity of establishing a causal relationship. This requires that the resulting harm must be attributable to the conduct of an individual in order to hold them liable for that consequence. Accordingly, if the owner of an object has no fault in relation to it, any crime or damage caused by that object to another will not be attributed to the owner. In other words, mere ownership of an object or being responsible for it will not be sufficient to ascribe a crime to the owner and make them liable. This lack of liability for the owner’s control over an object is referred to as “Jobar” in Islamic jurisprudence. Regarding this principle and its implications, in addition to narration articulated by the Prophet Mohammad (Praise of Allah and People be Upon Him) known as “Hadith Jobar”, there are other religious narratives that, in cases where the owners of objects that are fully under their control have not committed any fault or negligence, do not attribute crimes and damages resulting from those objects to their owners. Nevertheless, considering the reflection of the content of this principle in certain articles of the Islamic criminal law code of Iran, such as Articles 500, 505, 511, 512, and 520, an examination of the aforementioned principle can establish criteria for not attributing crimes and damages to the owners of objects based on customary norms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jobar
  • Crime
  • Damage (loss)
  • Attribution
  • Not Liable (non-Liable)
  1. قرآن کریم.
  2. آمدی، سیف‌الدین ابوالحسن علی بن ابی‌علی بن محمد، الاِحکام فی اصول الاَحکام، بیروت، المکتب الاسلامی، بی‌تا.
  3. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار المعرفه، 1379 ق.
  4. ابن حزم اندلسی، ابومحمد علی بن احمد بن سعید، المحلی بالآثار، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  5. ابن حنبل شیبانی، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، مٶسسة الرساله، 1421 ق.
  6. ابن عابدین، محمد امین بن عمر بن عبدالعزیز دمشقی حنفی، الدرّ المختار و حاشیة ابن عابدین (رد المحتار)، دار الفکر، چاپ دوم، بیروت،1412 ق.
  7. ابن عبدالبرّ نمری قرطبی، ابوعُمر یوسف بن عبداللّٰه بن محمد، الاستذکار، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421 ق.
  8. همو، کتاب الکافی فی فقه اهل المدینة المالکی، چاپ دوم، ریاض، کتابخانه جدید ریاض، 1400 ق.
  9. ابن ماجه قزوینی، ابوعبداللّٰه محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، بی‌تا.
  10. باجی، ابوالولید سلیمان بن خلف بن سعد بن ایوب، المنتقی شرح الموطّأ، بی‌جا، مطبعة السعاده، 1332 ق.
  11. بخاری، ابوعبداللّٰه محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره جعفی، صحیح الامام البخاری، بیروت، دار طوق النجاة، 1422 ق.
  12. ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی بن سوره، الجامع الکبیر (سنن الترمذی)، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1998 م.
  13. دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدار قطنی، بیروت، مؤسسة الرساله، 1424 ق.
  14. دارمی، ابومحمد عبداللّٰه بن عبدالرحمن بن فضل بن بهرام، مسند الدارمی المعروف بسنن الدارمی، ریاض، دار المغنی، 1412 ق.
  15. زارعی سبزواری، عباس‌علی، القواعد الفقهیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1434 ق.
  16. سبحانی، جعفر، الاعتصام بالکتاب و السنّه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  17. سجستانی ازدی، ابوداود سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داود، صیدا ـ بیروت، المکتبة العصریه، بی‌تا.
  18. سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، مرتضوی، 1425 ق.
  19. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، شرح سنن ابن ماجه، کراچی، قدیمی کتب خانه، بی‌تا.
  20. شمس‌الدین کرمانی، محمد بن یوسف، الکواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1356 ق.
  21. شیبانی، ابوعبداللّٰه محمد بن حسن، الاصل، بیروت، دار ابن حزم، 1433 ق.
  22. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ پنجم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1343 ش.
  23. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1390 ق.
  24. همو، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  25. همو، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان اللّٰه علیه، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1364 ش.
  26. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، مشهد، مؤسسۀ آل البیتŒ، بی‌تا.
  27. عینی، بدرالدین ابومحمد محمود بن احمد، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  28. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، اسوه، 1383 ش.
  29. قشیری نیشابوری، ابوالحسین مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  30. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1388 ق.
  31. مجلسی اول، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، 1406 ق.
  32. مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1364 ش.
  33. مجموعة من المٶلّفین، موسوعة الفقهیة الکویتیه، چاپ دوم، کویت، دار السلاسل، 1427 ق.
  34. منتظری، حسین‌علی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه، قم، تفکر، 1409 ق. (الف)
  35. همو، مبانی فقهی حکومت اسلامی، تهران، کیهان، 1409 ق. (ب)
  36. موسوی، سید علی‌عباس، «إلغاء الخصوصیّة عند الفقهاء»، مجلة فقه اهل البیتŒ، سال هفتم، شماره 27، 1423 ق.
  37. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مٶسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.
  38. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1362 ش.
  39. نسائی، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب، کتاب السنن الکبری، بیروت، مؤسسة الرساله، 1421 ق.
  40. نووی، ابوزکریا محیی‌الدین یحیی بن شرف، المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1392 ق.