دامنۀ شمول استخوان‌های «کعب» و «قدم» و بررسی دیۀ صدمات آن از منظر فقه، حقوق و پزشکی قانونی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری، گروه حقوق، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آیت‌الله حائری (ره) میبد، یزد، ایران

2 دانشیار، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

استخوان‌های کعب و قدم، بر پایه متون روایی و فقهی، دارای احکام ویژه‌ای هستند. این تحقیق به بررسی دامنه شمول استخوان‌های کعب و قدم می‌پردازد تا مصادیق احکام دیه صدمات استخوانی وارد بر این عناوین در متون روایی و فقهی تشخیص داده شود. قدم، در تعریفی موسع، شامل استخوان‌های بعد از مفصل مچ پا است که مجموعاً 26 استخوان را دربرمی‌گیرد. در میان استخوان‌های کف پا، یا به‌عبارتی استخوان‌های بعد از مفصل مچ پا، تنها دامنه شمول استخوان‌های انگشتان پا به‌طور قطعی مشخص است و سایر استخوان‌های کف پا در دامنه واژگان کعب یا قدم قرار می‌گیرند. با توجه به اینکه حقیقت شرعیه و متشرعه در معنای کعب و قدم وجود ندارد، این نتیجه حاصل شده که بر اساس متون لغت و فقه، کعب همان قوزک پا بوده و تمامی 26 استخوان‌های بعد از مفصل پا به استثنای 14 استخوان انگشتان پا، در دامنه شمول واژه قدم و احکام مربوط به آن، از جمله میزان دیه تعیین شده برای صدمات وارده بر هر یک از استخوان‌های کعب و قدم، قرار می‌گیرند. هرچند دیه مخصوص برخی استخوان‌ها از جمله ترقوه مورد توجه مقنن بوده، لکن موضوع این نوشتار علیرغم وجود متون روایی، مسکوت مانده است. این تحقیق به روش کتابخانه‌ای به بررسی متون روایی، فقهی، حقوقی و رویه پزشکی قانونی پرداخته و پیشنهادهای تقنینی را بر اساس نتایج حاصله ارائه نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Scope of the Bones of “Kaʿb” and “Qadam” and Examination of al-Dīya (Arabic: الْدِّیَة) for Injuries From the Perspective of Jurisprudence, Law, and Forensic Medicine

نویسندگان [English]

  • m a 1
  • h r 2
چکیده [English]

The bones of the “Kaʿb” (Arabic: اَلْکَعْب, lit.: ankle) and “Qadam” (Arabic: اَلْقَدَم, lit.: The lower extremity of the leg below the ankl or foot such as: tarsal bones, metatarsals, and phalanges or toes), based on jurisprudential-narrative texts have special rulings (Arabic: أحْکام, romanized: aḥkām, lit.: rulings, plural of ḥukm “حُکْم”). The research on the scope of the inclusion of “Kaʿb” and “Qadam” bones is in order to identify the examples of the rulings of Dīya (Arabic: دیة; pl.: dīyāt, Arabic: دیات) for bone injuries caused to the titles mentioned in jurisprudential-narrative texts. The “Qadam” in an extensive definition, includes the bones after the ankle joint, which includes 26 bones. In general, the plantar bones, or in other words, the bones after the ankle joint, only the range of inclusion of the toe bones is definitively known, and the other plantar bones are in the range of the words of the heel or foot. In the set of bones in the foot or, in other words, the bones after the ankle joint, only the range of the toe bones is definitively specified, and the other bones of the foot fall within the scope of the terms “Kaʿb” and “Qadam”. Considering that al-ḥaqīqatu ash-sharʿiyya (Arabic: اَلْحَقیقَةُ الْشَّرْعیّة, lit.: It was established for a religious meaning during the time of the Prophet of Islam) and al-ḥaqīqatu al-mutisharriʿa (Arabic: اَلْحَقیقَةُ الْمُتِشَرِّعَة, lit.: The concepts or principles that have been established within Islamic jurisprudence or Sharīʿah) were not meant in the context of “Kaʿb” and “Qadam”, it was concluded, based on the texts of lexicon and al-fiqh (Arabic: اَلْفِقْه, lit.: “jurisprudence”) that “Kaʿb” is the same as the ankle and all the 26 bones after the foot joint, except for the 14 bones of the toes, which are included in the scope of the word “Qadam” and its related rulings, including the amount of blood money determined for the injuries inflicted on each of the bones of the “Kaʿb” and “Qadam”. Although the dīya (blood money) for certain bones, including the clavicle, has been considered by the legislator, the subject of this article has remained unaddressed despite the existence of narrative texts. This article examines the narrative texts, jurisprudential texts, legal texts, and forensic procedures in a library manner and presents legislative suggestions based on the results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kaʿb (Arabic: اَلْکَعْب, lit.: ankle), Qadam (Arabic: اَلْقَدَم, lit.: The lower extremity of the leg below the ankl or foot such as: tarsal bones, metatarsals, and phalanges or toes), Bone injuries, Bone domain and scope, Dīya (A
  • pl.: dīyāt, Arabic: دیات)
  1. ابن‌اثیر، مبارک بن محمد. (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
  2. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. لبنان: دار الفکر ـ دار صادر.
  3. اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق‌). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى‌.
  4. اصفهانی، محمد بن حسن (فاضل هندى). (1416ق). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  5. آبی، حسن بن ابی‌طالب (فاضل آبی). (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم. دفتر انتشارات اسلامى.
  6. برونر و سودارث. (1389ش). ارتوپدی/پرستاری داخلی و جراحی، (ترجمۀ میترا زندی). تهران: نشر اندیشه رفیع.
  7. تبریزی، جواد بن علی. (1428ق). تنقیح مبانی الأحکام ـ کتاب الدیات. قم: دار الصدیقة الشهیده(س).
  8. حائری طباطبایی‌، سید علی بن محمد. (1231ق). ریاض المسائل، (چاپ قدیم). قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  9. حلی، جمال‌الدین احمد بن محمد. (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  10. حلی (علامه)، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء، (چاپ جدید). قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  11. حلی، یحیی بن سعید. (1394ق). نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه والنظائر. قم: منشورات رضى.
  12. خویی، سید ابوالقاسم. (1418ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقى، (تحت اشراف لطفی). قم: بی‌نا.
  13. خویی، سید ابوالقاسم. (1422ق). مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره)‌.
  14. درک، ریچارد؛ وگل؛ وین؛ میچل، آدام. (1392ش). آناتومی‌گری برای دانشجویان، (ترجمۀ محمد بربستانی و همکاران). تهران: انتشارات ابن‌سینا.
  15. دورلند، ویلیام؛ نیومن، الکساندر. (1385ش). فرهنگ پزشکی دورلند، (ترجمۀ محمد هوشمندویژه). تهران: چاپ هاتف.
  16. زبیدی، سید محمد مرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
  17. سبزواری، سید عبدالاعلى. (1413ق). مهذب الأحکام. قم: مؤسسة المنار - دفتر حضرت آیة‌الله سید عبدالاعلی سبزواری.
  18. شریف مرتضى، علی بن حسین. (1415ق). الانتصار فی انفرادات الإمامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  19. شوشتری، محمدتقى. (1406ق). النجعة فی شرح اللمعه. تهران: کتابفروشى صدوق.
  20. صاحب بن عباد، اسماعیل. (1414ق). المحیط فی اللغه. لبنان: عالم الکتاب.
  21. طباطبایی حکیم، سید محمد سعید. (1415ق). منهاج الصالحین. لبنان: دار الصفوه.
  22. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  23. عابدی، محمدحسن؛ مهدوی، سید امیرحسین؛ ناطقی‌فرد، فریبرز. (1384ش). ارش و دیه. تهران: پیام عدالت.
  24. عاملی، محمد بن حسن (حر عاملی). (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  25. عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی). (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، (با حواشی کلانتر). قم: کتابفروشى داورى.
  26. عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی). (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
  27. عبدالرحمن، محمود. (بی‌تا). معجم المصطلحات والألفاظ الفقهیه. قاهره: دار الفضیله.
  28. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
  29. فیاض کابلی، محمداسحاق. (1426ق). رساله توضیح المسائل. قم: انتشارات مجلسى.
  30. قرشی، سید علی‌اکبر. (1412ق). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  31. قمی، محمد بن علی (صدوق). (1409ق). من لا یحضره الفقیه، (ترجمۀ علی‌اکبر غفاری و محمدجواد صدر بلاغى). تهران: نشر صدوق‌.
  32. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  33. مغربی، نعمان بن محمد‌. (1385ق). دعائم الإسلام‌. قم: مؤسسة آل البیت(ع)‌.
  34. موحدی لنکرانی، محمدفاضل. (1418ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - الدیات. قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار(ع).
  35. نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  36. وحید خراسانی، حسین. (1428ق). منهاج الصالحین. قم: مدرسه امام باقر(ع).
  37. هاشمی، سید محمود و جمعى از پژوهشگران. (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، (زیر نظر سید محمود هاشمی). قم: مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع).