تحلیل تحولات کیفر حبس از زاویۀ جامعه‌شناسی فرهنگ در ایران پساانقلاب

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 استادیار، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

3 استاد، گروه حقوق جزا و جر‌م‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

فراگیر شدن مجازات‌های بدنی در دهۀ اول انقلاب اسلامی و به حاشیه رفتن زندان‌ها معلول حاکمیت گفتمان سنت‌گرای مذهبی بود. در این دوران، مجازات زندان که پیش از انقلاب مجازات اصلی اغلب جرائم بود، کنار‌گذاشته شد. این در حالی است که پس از مدتی، کیفر حبس مجدداً احیا شد. پرسش این است که چرا در دوره‌ای از تاریخ، زندان در حاشیه ‌قرار می‌گیرد، اما در برهه‌ای دیگر، تبدیل به مجازات اصلی جرائم می‌شود؟ این مقاله بنا دارد از حوزۀ جامعه‌شناسی فرهنگ برای تحلیل علّی این وقایع استفاده کند. در این پژوهش، از میان رویکردهای مختلف جامعه‌شناسی فرهنگ، دو رویکرد کلاسیک که دیدگاهی ذهنی به فرهنگ دارد، و رویکرد پساساختارگرا که دارای رویکرد عینی به فرهنگ است، مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در نهایت، می‌توان نتیجه‌گرفت که مجازات‌ها به‌طور عام و زندان به‌طور خاص، پدیداری اجتماعی است که از سایر پدیده‌های اجتماعی همچون فرهنگ تأثیر می‌پذیرد. بنابراین می‌توان زندان را انعکاس‌بخش عناصر فرهنگی نظام اجتماعی دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Evolution in imprisonment from the perspective of the sociology of culture in post-revolution Iran

نویسندگان [English]

  • seyyede zahra Khakshoori 1
  • seyyed mohammad javad sadati 2
  • abdolreza Javan Jafari Bojnourdi 3
1 Master's Student in Criminal Law and Criminology, Ferdwsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
2 corresponding author, Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Ferdwsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
3 Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

The prevalence of corporal punishments in the first decade of the Islamic Revolution and the marginalization of prisons were the result of the dominance of the religious traditionalist discourse. During this period, imprisonment, which had been the primary punishment for most crimes before the revolution, was set aside. While, after some time, the punishment of imprisonment was revived. The question is why imprisonment became marginalized in one period of history, but in another period, it turns to the primary penalty. This paper intends to utilize the field of sociology of culture for a causal analysis of these events. in this paper, among the various approaches relating to the sociology of culture, two approaches have been observed: the classical, which adopts a subjective perspective on culture, and the post-structuralist, which offers an objective perspective on culture. Ultimately, it can be achieved that punishments in general, and imprisonment in particular, are social phenomena influenced by other social phenomena, such as culture. Therefore, prison can be considered as a reflection of the cultural elements of the social system

کلیدواژه‌ها [English]

  • post-revolution Iran
  • cultural sociology
  • punishment of imprisonment
  • classical approach
  • and post-structuralist approach
  1. ادارۀ کل روابط عمومی مجلس شورای اسلامی. (1364ش). صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، (ج2). تهران: ادارۀ کل امور فرهنگی و روابط عمومی.
  2. استوار، مجید. (1392ش). انقلاب اسلامی و نبرد نمادها. تهران: نگاه معاصر.
  3. اسفندیاری، محمدصالح. (1394ش). تحلیل جامعه‌شناسانۀ زندان (تولد و استمرار زندان از نگاه دورکیم، فوکو، وبر و الیاس). تهران: مجد.
  4. ایمانی‌فر، ابراهیم. (1374ش). پشت دیوار ندامت. تهران: کیهان.
  5. آزاد ارمکی، تقی. (1387ش). جامعه‌شناسی فرهنگ. تهران: نشر علم.
  6. بانک داده‌های اقتصادی وبگاه عددسرا. (1402ش). «آمار دانش‌آموختگان دانشگاه‌های کشور»، تاریخ استخراج 12/12/1402.https://adadsara.ir
  7. بیمن، ویلیام. (1381ش). زبان، منزلت و قدرت در ایران، (ترجمۀ رضا مقدم‌کیا). تهران: نشر نی.
  8. جوان‌جعفری بجنوردی، عبدالرضا؛ ساداتی، سید محمدجواد. (1394ش). ماهیت فلسفی و جامعه‌شناختی کیفر. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
  9. حیدرپور، محمد؛ محمدی مزینانی، آتوسا. (1393ش). جامعه‌شناسی فرهنگ. تهران: جامعه‌شناسان.
  10. دورکیم، امیل. (1381ش). دربارۀ تقسیم کار اجتماعی، (ترجمۀ باقر پرهام). تهران: نشر مرکز.
  11. دورکیم، امیل. (1393ش). صور بنیانی حیات دینی، (ترجمۀ باقر پرهام). تهران: نشر مرکز.
  12. رستمی، هادی. (1399ش). حقوق کیفری و لیبرالیسم (بررسی کیفر در سنت های فلسفی لیبرال). تهران: نگاه معاصر.
  13. رفیع‌پور، فرامرز. (1384ش). توسعه و تضاد کوششی در جهت انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  14. زیبا‌کلام، صادق. (1388ش). مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات روزنه.
  15. ساداتی، سید محمدجواد. (1398ش). مجازات و کنترل اجتماعی تبارشناسی پیوند قدرت و واکنش‌های کیفری. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
  16. غلامی، حسین. (1395ش). کیفرشناسی «کلیات و مبانی پاسخ به جرم». تهران: میزان.
  17. فوکو، میشل. (1378ش). مراقبت و تنبیه (تولد زندان)، (ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده). تهران: نشر نی.
  18. محسنی، منوچهر. (1386ش). جامعه‌شناسی فرهنگ بررسی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
  19. نقیب‌زاده، احمد. (1387ش). درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: سمت.
  20. وسنو، روبرت. (1399ش). جامعه‌شناسی فرهنگ نظریه‌ای دربارۀ رابطۀ اندیشه و ساختار اجتماعی، (ترجمۀ مصطفی مهرآیین). تهران: نشر کرگدن.
  21. هیلنز، جان. (1368ش). شناخت اساطیر ایران، (ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی). تهران: نشر چشمه.
  22. یونگ، کارل گوستاو. (1395ش). انسان و سمبولهایش، (ترجمۀ محمود سلطانیه). تهران: جامی.
  23. اسفندیاری بهرآسمان، محمدصالح؛ جوان‌جعفری بجنوردی، عبدالرضا. (1395ش). کارکرد زندان از منظر نظریه‌های جامعه‌شناسی مجازات. آموزه‌های حقوق کیفری، 13(12)، 137-169.
  24. اسفندیاری بهرآسمان، محمدصالح. (1399ش). کارکرد مجازات به‌عنوان یک عامل فرهنگی در جامعۀ معاصر ایران. رسالۀ دکتری، (استاد راهنما: عبدالرضا جوان‌جعفری بجنوردی). دانشگاه فردوسی مشهد. دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی. گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی.
  25. الهام، غلامحسین؛ وطنی، امیر؛ حسن‌زاده لیلاکوهی، محبوبه. (1400ش). تحولات قانون‌گذاری کیفری جمهوری اسلامی در مورد حبس با رویکرد فقهی. پژوهشنامه حقوق اسلامی، 22(2)، 499-518. https://doi.org/10.30497/law.2022.241379.3080
  26. امیدی، جلیل؛ عطوف، حسینعلی، (1394ش). اجرای علنی مجازات: توجیهات و تبعات، مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، 2(4 و 5)، 213-236. https://doi.org/JQCLCS-201510-1056%20(R6)
  27. پورقهرمانی، بابک؛ نگهدار، ایرج. (1397ش). ارزیابی رویکرد قضات به اعمال نهادهای ارفاقی جدید (مطالعۀ موردی: محاکم کیفری استان کردستان). مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، 48(2)، 227-255. https://doi.org/10.22059/jqclcs.2019.70809
  28. پورمحی‌آبادی، حسین؛ بوستانی، داریوش؛ قماشی، سعید. (1397ش). سیطره حبس‌گرایی و رؤیای حبس‌زدایی در سیاست کیفری ایران (مطالعۀ موردی: حوزۀ قضایی شهر کرمان). پژوهشنامه حقوق کیفری، 9(1)، 33-59. https://doi.org/10.22124/jol.2018.5837.1241
  29. جعفری، احمد؛ سراج‌زاده، سید حسین. (1390ش). جدی‌انگاری جرم و عوامل مرتبط با آن (مطالعۀ نمونه‌ای از دانشجویان دانشگاه تربیت معلم تهران). مجله جامعه‌شناسی ایران، 12(1)، 63-94. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17351901.1390.12.1.3.9
  30. جوان‌جعفری بجنوردی، عبدالرضا؛ اسفندیاری بهرآسمان، محمدصالح. (1397ش). نگرشی جامعه‌شناسانه بر تحولات مجازات اعدام مجرمان مواد مخدر. پژوهش حقوق کیفری، 7(25)، 125-175. https://doi.org/10.22054/jclr.2018.26381.1504
  31. حسن‌زاده، اسماعیل. (1386ش). هویت ملی در شعارهای انقلاب اسلامی. فصلنامۀ مطالعات ملی، ش31، ص3-30.
  32. رحماندوست، مهدیار؛ بیاتی، محمدحسین. (1401ش). نقدی بر گفتمان نظام‌حقوقی ایران در مواجهه با چالش‌های تقنین و اجرای حدود. پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، 10(19)، 263-296. https://doi.org/10.22034/jclc.2022.299078.1543
  33. رستمی، هادی. (1399ش). حقوق کیفری و لیبرالیسم (بررسی کیفر در سنت های فلسفی لیبرال). تهران: نگاه معاصر.
  34. روزنامۀ اطلاعات. (7 شهریور 1358ش).
  35. ساداتی، سید محمدجواد. (1401ش). جامعه‌شناسی کیفر در دوگانگی فرهنگ و قدرت؛ تأملی بر جلوه‌های تعامل فرهنگ و قدرت از منظر جامعه‌شناسی کیفر. پژوهشنامه حقوق کیفری، 13(2)، 131-161. https://doi.org/10.22124/jol.2022.20653.2202
  36. ساداتی، سید محمدجواد؛ نوبهار، رحیم. (1397ش). تأملی بر زمینه‌های شکل‌گیری سیاست کیفری سخت‌گیرانه در دهۀ نخست انقلاب اسلامی ایران. فقه و حقوق اسلامی، 9(17)، 157-183. https://doi.org/10.22034/law.2018.8999
  37. ساداتی، سید محمدجواد. (1400ش). روابط معنا-نماد و الهیات مجازات: پدیداری آیین تعذیب. فصلنامۀ پژوهش حقوق کیفری، 10(36)،‌ 77-112. https://doi.org/10.22054/jclr.2022.51563.2094
  38. فرجیها، محمد؛ مقدسی، محمدباقر. (1393ش). جلوه‌های عوام‌گرایی در سیاست‌های کیفری مواد مخدر. تحقیقات حقوقی، 17(68)، 25-48
  39. قاضی‌نژاد، مریم؛ ذبیحی، مینا. (1394ش). نسل و جدی‌انگاری جرم. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 6(1)، 123-150. 10.22059/https://doi.org/ijsp.2015.56922
  40. گیویان، عبدالله. (1386ش). کلیفورد گیرتز و دیدگاه تفسیری او در باب دین و فرهنگ. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 3(10)، 1-28.
  41. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. (17 بهمن 1396). «موضع‌گیری جبهۀ ملی علیه لایحۀ قصاص». تاریخ استخراج: 20/11/1402. https://irdc.ir/fa/news
  42. دانائی راد، الناز. (1399ش). ارزیابی نگرش مأمورین مبارزه با مواد مخدر در مورد سیاست کیفری ارفاقی قانون‎گذار ایران در مادۀ 45 الحاقی به قانون مبارزه با مواد مخدر. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد. دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی. گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی.
  43. نورپور، محسن. (1399ش). تحلیل جامعه‌شناختی پیوند میان تحول در گفتمان‌های حاکم و تحول در مجازات‌های بدنی در ایران. رسالۀ دکتری، (استاد راهنما: عبدالرضا جوان‌جعفری بجنوردی). دانشگاه فردوسی مشهد. دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی. گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی.
  44. Boudon, Raymond. et a. (1999). Dectionnaire de sociologi. Paris: Larouss.
  45. Edgar, Andrew. (2002). Cultural theory: the key concepts. London: Routledge.
  46. Held, David. (2000). A Globalizing World?: culture, economics. politics, London: New York,The open university.
  47. O'brien, Robert, et al. (1964). Reading in General Sociology. New York: Houghton Mifflin.
  48. Stewart, Elbert w. (1988). Introduction to sociology. New York: Mc Graw-Hill.
  49. Wolff, Janet. (1999). Cultural studies and the sociology of culture.Contemporary Sociology, 5, 449-505. https://doi.org/10.2307/2654982