مطالعۀ تطبیقی تحولات مسئولیت کیفری در حقوق کیفری ایران و افغانستان (با تأکید بر قبض و بسط‌های سن مسئولیت کیفری)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.؛ استاد دانشگاه جامی، هرات، افغانستان.

2 استادیار، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه دانشگاه شهید بهشتی، تهران. ایران.

چکیده

قواعد حاکم بر مسئولیت کیفری در نظام‌های حقوقی ایران و افغانستان فراز و نشیب‌های متعددی داشته است. هدف پژوهش حاضر تبیین مراحل تحول مسئولیت کیفری در حقوق کیفری ایران و افغانستان و ارائۀ پاسخ به این مسئله است که مسئولیت کیفری، به‌ویژه سن مسئولیت کیفری کودکان، چه مراحلی را در حقوق کیفری ایران و افغانستان طی نموده و نقاط افتراق و اشتراک آن‌ها کدام‌اند. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که مهم‌ترین مؤلفه‌ها و مصادیق تحولات مسئولیت کیفری در حقوق کیفری دو کشور، گذار به سن مسئولیت کیفری تدریجی، تساوی سن مسئولیت کیفری دختران و پسران 9 تا 15 سال و پذیرش مسئولیت کیفری نقصان‌یافته در جرائم حدی و تعزیری است. داده‌های پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، جمع‌آوری شده و بر اساس روش تحلیلی – توصیفی، بررسی گردیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Evolution of Criminal Liability in the Penal Code of Iran and Afghanistan (with Emphasis the Expansion and Restrictions of the Age of Criminal Liability)

نویسندگان [English]

  • abdulkhaliq haqqani 1
  • mahdi sabooripuor 2
  • sayed alireza mirkamali 3
1 corresponding author, PhD Student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran, Professor at Jami University, Harat. Afghanistan.
2 Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The rules governing criminal liability in the legal systems of Iran and Afghanistan have experienced numerous fluctuations and transformations. The purpose of this research is to elucidate the stages of the evolution of criminal liability in the penal code of Iran and Afghanistan and to provide an answer to the question what stages criminal responsibility, particularly the age of criminal liability for children, has undergone in the criminal law of Iran and Afghanistan and what the points of  divergence and convergence between them are. The findings show that the most important components and instances of the evolution of criminal liability  in the penal code of both countries are the transition to a gradual age of criminal liability, the equalization of the age of criminal liability for both girls and boys between 9 and 15 years, and the acceptance of diminished criminal responsibility in hudud  (fixed sharia punishments)and ta'zir  (discretionary punishments) crimes. The research data has been collected through library studies and analyzed  applying the analytical-descriptive method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • penal code of Iran
  • penal code of Afghanistan
  • diminished criminal liability
  • immediate criminal liability
  • gradual criminal liability

مراجع

  1. ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد. (1414ق). الکافی فی فقه الامام احمد. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  2. ابوذری، مهرنوش. (1398ش). نگرش فازی در حوزۀ سن مسئولیت کیفری. مجله حقوقی دادگستری، 83(108)، 1-23. https://doi.org/10.22106/jlj.2019.104478.2626
  3. اردبیلی، محمدعلی. (1403ش). حقوق جزای عمومی، (جلد دوم، چاپ 74). تهران: میزان.
  4. الهامی، رضا؛ یوسفلو، بهروز؛ شفیع‌زاده، اکبر. (1400ش). بررسی ابعاد حقوقی مسئولیت کیفری اطفال با رویکرد قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، 11(43)، 29-53. https://doi.org/10.22034/fvh.2021.10813.1368
  5. امیریان فارسانی، امین. (1402ش). بررسی تطبیقی مسئولیت کیفری اطفال در نظام حقوقی. ایران و آمریکا. تمدن حقوقی، 6(15)، 107-126. https://doi.org/22034/lc.2023.390628.1322
  6. بازوند، وحید؛ نورمحمدی، حسین. (1400ش). مسؤولیت کیفری در مفهوم انتزاعی و گسترۀ حاکمیت آن بر رفتار شخص حقوقی (از تحلیل نظری تا واکنش قضایی). پژوهشهای حقوقی، 20(47)، 55-88. https://doi.org/10.48300/jlr.2021.140164
  7. بغدادی ،ابى‌محمد قاضی عبدالوهاب. (2015م). شرح التلقین فى الفقه المالکى. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  8. پوپل، محمد. (1399ش). مسئولیت کیفری اطفال و نوجوانان (مطابق کود جزای افغانستان و قانون مجازات اسلامی ایران). جغرافیا و روابط انسانی، 3(2)، 318-329. https://doi.org/10.22034/gahr.2020.251870.1453
  9. پیوندی، غلامرضا. (1389ش). مطالعۀ تطبیقی معیار کودکی. حقوق اسلامی، 7(27)، 139-167.
  10. تدین، عباس. (1388ش). سن مسئولیت کیفری اطفال و واکنش‌های اجتماعی در برابر بزهکاری آنان در کشورهای اروپایی و ایران، در: مجموعه مقاله‌های برگزیدۀ همایش علمی کاربردی پلیس و نظام عدالت برای کودکان و نوجوانان. تهران.
  11. جعفری، فریدون. (1401ش). جایگاه رکن روانی و مسئولیت کیفری در تعریف جرم. آموزه‌های حقوق کیفری، 19(24)، 33-62. https://doi.org/10.30513/cld.2023.4840.1780
  12. حسنی، محمد. (1400ش). مسئولیت کیفری مطلق در جرایم یقه‌سفیدان. حقوق اسلامی، 18(68)، 61-90.
  13. حسنی، محمدحسن؛ افراسیابی، محمدمهدی. (1399ش). مقارنۀ تحولات ناظر بر مسئولیت کیفری اطفال و نوجوانان در قانون مجازات اسلامی 1392 و فقه جزایی اسلام. مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، 14(42)، 191-212. https://doi.org/10.22034/fvh.2021.7313.1163
  14. حیدری، مسعود. (1395ش). بررسی تطبیقی سن مسئولیت کیفری اطفال در فقه اسلامی، اسناد بین‌المللی و قانون مجازات اسلامی 1392. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 3(1)، 91-114. https://doi.org/10.22091/csiw.2017.818
  15. رخشانی‌فر، مهرعلی؛ دلاور، غلامحسن؛ سالارزایی، امیرحمزه. (1398ش). بررسی حداقل و حداکثر سن بلوغ از نظر فقهای امامیه - حنفی و علم پزشکی، مجلۀ دانشکدۀ پزشکی، ش62 (ویژۀ روان‌شناسی)، 468-482. https://doi.org/10.22038/mjms.2020.19840
  16. زراعت، عباس. (1394ش). شرح مختصر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. تهران: ققنوس.
  17. ساریخانی، عادل؛ عطازاده، سعید. (1392ش). معیار سن کیفری دختران در فقه و حقوق موضوعه. مطالعات حقوق تطبیقی، 4(2)، 57-79. https://doi.org/10.22059/jcl.2014.36313
  18. سبزواری، عبدالاعلی. (بی‌تا). جامع الأحکام الشرعیة (سبزواری). قم: مؤسسة المنار .
  19. سغدی، علی بن حسین. (1404ق). النتف فى الفتاوى، بیروت: مؤسسة الرساله.
  20. شاملو، باقر؛ حسینی، مهدی. (1401ش). انتساب مسئولیت کیفری به اشخاص حقوقی در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه. پژوهش‌نامۀ فقه اجتماعی، 11(1)، 123-146. https://doi.org/10.30497/irj.2022.76398
  21. شاملو، باقر. (1390ش). عدالت کیفری و اطفال (شخصیت طفل، بزهکاری، دادرسی، پاسخ‌ها). تهران: جنگل.
  22. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه. قم: داوری.
  23. شیرازی، میثاق؛ شاکری، ابوالحسن. (1400ش). مسئولیت دختر نوجوان در ارتکاب جرائم تعزیری در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران. فصلنامۀ اندیشۀ حقوقی معاصر، 2(6)، 21-33. https://doi.org/10.22034/lth.2021.248571
  24. صبوری‌پور، مهدی؛ موسوی، سید پوریا. (1403ش). حقوق کیفری عمومی اطفال و نوجوانان. تهران: میزان.
  25. صدری، سید محمد؛ امیرپور، حیدر؛ باقری، احمد؛ بزرگمهر، عیسی. (1398ش). تحولات و رویکرد قضایی سن مسئولیت کیفری در کشورهای مختلف جهان. مطالعات حقوق تطبیقی، 10(1)، 217-237. https://doi.org/10.22059/jcl.2018.260048.633686
  26. طهماسبی، جواد. (1388ش). تحولات تقنینی ایران در قبال بزهکاری اطفال و نوجوانان، در: مجموعه مقاله‌های برگزیدۀ همایش علمی کاربردی پلیس و نظام عدالت برای کودکان و نوجوانان. تهران.
  27. عباسی سرمدی، مهدی؛ زنگی اهرمی، عهدیه. (1394ش). بررسی سن کودک و آثار حقوقی آن از منظر اسناد بین‌المللی. فقه و حقوق خانواده، 20(63)، 23-41. https://doi.org/10.30497/flj.2016.56648
  28. علامه، غلام‌حیدر. (1396ش). حقوق جزای عمومی افغانستان. کابل: دانشگاه ابن‌سینا.
  29. علیش، محمد. (1409ق). شرح‌ منح‌ الجلیل‌ علی‌ مختصر العلامة خلیل‌. بیروت: دار الفکر.
  30. عمرانی، یحیی. (1421ق). البیان فی مذهب الامام الشافعی. جده: دار المنهاج.
  31. غلامی، علی. (1391ش). عوامل مانع مسئولیت کیفری. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
  32. فلاح خاریکی، امین؛ حاجی‌تبار فیروزجائی، حسن. (1402ش). جایگاه رشد جزایی در مسئولیت کیفری از منظر فقه امامیه و حقوق ایران. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 19(71)، 140-165. https://doi.org/10.22034/ijrj.2023.702563
  33. کلانتری، کیومرث؛ غفاری چراتی، صالح؛ رادمان، امین. (1398ش). بررسی فقهی- حقوقی سن مسئولیت کیفری اطفال با تأملی در اسناد بین‌المللی. پژوهش‌نامۀ میان‌رشتۀ فقهی، 7(14)، 161-182. https://doi.org/10.30497/fiqh.2019.75384
  34. گنجی، مریم. (1399ش). تحلیل جزایی ارکان و شرایط سن مسئولیت کیفری. تحقیقات حقوق قضایی، 1(1)، 55-74.
  35. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1403ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام. تهران: استقلال.
  36. محقق هرچقان، علیرضا. (1390ش). سن مسئولیت کیفری از منظر جرم‌شناسی. تهران: دادگستر.
  37. مرغینانی، علی بن ابی‌بکر. (بی‌تا). الهدایة فی شرح بدایة المبتدی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  38. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (1412ق). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: جامعۀ مدرسین.
  39. مهرپور محمدآبادی، حسن. (1392ش). مطالعۀ برخی نوآوری‌های قانون‌گذار در لایحۀ مجازات اسلامی در دست تصویب، در: دائرة‌المعارف علوم جنایی، (ج2)، تهران: میزان.
  40. پورمحی آبادی، حسین (1395ش). سیاست کیفری کودکان و نوجوانان بزه‌دیده و بزهکار، تهران: میزان.
  41. موسوی غروی، سید محمدجواد. (1373ش). مبانی حقوق در اسلام، به‌ضمیمۀ رسالۀ بلوغ. اصفهان: جهاد دانشگاهی.
  42. مهرا، نسرین؛ نوروزی، بهروز. (1398ش). سیاست‌گذاری ارکان مسئولیت کیفری در حقوق ایران و انگلستان، با نگرشی بر نظرات امام خمینی و دیگر فقها. پژوهشنامۀ متین، 21(84)، 91-129. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.24236462.1398.21.84.5.1
  43. میرسعیدی، منصور. (1382ش). مسئولیت کیفری. تهران: میزان.
  44. میرمحمدصادقی، حسین. (1402ش). جرائم علیه اموال و مالکیت. تهران: میزان.
  45. نبوی، نعمت‌الله. (1395ش). حقوق جزای عمومی افغانستان. کابل: نشر واژه.
  46. نجفی، راضیه؛ یحیی‌پور، محدثه. (1397ش). بررسی مسئولیت کیفری اطفال و مجانین در فقه امامیه. قانون‌یار، 2(6)، 297-323.
  47. نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  48. نظری توکلی، سعید؛ مصلح، محمدصالح. (1397ش). مرتبه‌پذیری مفهوم بلوغ و گونه‌های مسئولیت ناشی از آن در فقه مذاهب اسلامی. فقه مقارن، 6(11)، 175-193.
  49. نظری، حسین؛ میرزاجانی، حمیدرضا؛ احمدی، زهرا. (1402ش). تأثیر مسئولیت کیفری محض (نظامیان) بر سیاست تسامح صفر (مورد مطالعه: استان خراسان شمالی). نظارت و بازرسی، 17(65)، 161-186. https://doi.org/10.22034/si.2023.101847
  50. نقی‌زاده باقی، المیرا؛ آشوری، محمد؛ مهرا، نسرین؛ شاملو، باقر. (1401ش). تحولات سیاست جنایی تقنینی ایران در قلمرو مسئولیت کیفری نسبی نوجوانان. تعالی حقوق، 13(3)،https://doi.org/10.22034/thdad.2022.538965.1956
  51. هادی‌پور، کیانوش؛ قاسمی، مسعود؛ نصرتی، یزدان. (1399ش). مسئولیت کیفری نقصان‌یافته جرائم اطفال و نوجوانان در سیاست جنایی ایران و نظام حقوقی انگلستان. جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 3(3). 1777-1790. https://doi.org/10.30510/psi.2022.350675.3694
  52. وطن‌یار، شمس‌الدین؛ واعظی، محمدناصر. (1401ش). حمایت کیفری از اطفال در فقه حنفی، امامی و قوانین جزایی افغانستان. مطالعات حقوق اسلامی، 8(17)، 43-60. http://ls.miu.edu.af/article_100284_5c3df7bf6b8cd180f24d533cb3d52c4f.pdf

قوانین

  1. قانون تشکیل دادگاه اطفال، مصوب 1338ش.
  2. قانون جزای عمومی افغانستان، مصوب 1355ش.
  3. قانون راجع به مجازات اسلامی، مصوب 1361ش.
  4. قانون رسیدگی به تخلفان اطفال، مصوب 1383ش.
  5. قانون مجازات اسلامی ایران، مصوب 1392ش.
  6. قانون مجازات عمومی، مصوب 1304ش.
  7. قانون مجازات عمومی، مصوب 1352ش.
  8. کد جزای افغانستان، مصوب 1396ش

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار