مبانی و شرایط پذیرش شاهد گمنام در پرونده‌های کیفری (با نگاهی به رویۀ دیوان اروپایی حقوق بشر)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری، حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

«شهادت» یکی از دلایل اثباتی اثرگذار در دعاوی حقوقی و کیفری است. با این حال، به دلایلی همچون شرایط خاص حاکم بر بعضی پرونده‌ها، مثلاً در خشونت‌های خانگی یا امور جنسی، دعاوی خانوادگی، موضوعات امنیتی و... بهره‌مندی از آن به‌صورت مرسوم میسر نیست. بر این ‌اساس، برخی از کشورها به تغییر و تحول در نحوۀ ادای شهادت روی آورده‌ و مواردی مانند شهادت غیرحضوری یا شهادت ناشناس را پیش‌بینی کرده‌اند. هرچند این سیاست مبتنی بر «ضرورت کشف حقیقت»، «احترام به حریم خصوصی»، «پاسداری از حق بر امنیت» و «لزوم اجرای عدالت» است، اما می‌تواند در تضاد با «اصل برائت» و «اصل کیفیت» بوده و زمینۀ طرح دعاوی خصمانه و مغرضانه را فراهم کند. بر این اساس، لازم است که در کاربست این سیاست، نهایتِ احتیاط را داشت؛ امر مهمی که از رهگذرِ «به‌کارگیری اصل حداقلی»، «بررسی برقراری تساوی سلاح میان طرفین دعوا» و «منطقی و معقول بودن تغییر و تحول مورد بحث» به دست می‌آید؛ نکات و ملاحظاتی که آرای دیوان اروپایی حقوق بشر نیز بر آن تأکید کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Foundations and Admissibility Conditions of Anonymous Witnesses in Criminal Cases (With Reference to the Jurisprudence of the European Court of Human Rights)

نویسندگان [English]

  • Ali Khaleghi 1
  • Reza Mahfoozi 2
1 Associate Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 PhD Student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

“Testimony" is one of the most influential forms of evidence in civil and criminal litigation. However, due to the specific circumstances governing certain cases such as domestic violence, sexual offenses, family disputes, or national security matters and etc. conventional witness testimony is unworkable or inadmissible. Based on this, some countries have reformed witness testimony procedures by adopting measures such as remote testimony and anonymous witness testimony. Although this policy is grounded in the principles of 'necessity of truth-seeking,' 'respect for private life,' 'protection of the right to security,' and 'the requirement of administering justice,' it may conflict with the 'presumption of innocence' and the 'principle of legality (quality principle),' potentially enabling the filing of malicious or prejudicial claims. Accordingly, utmost caution must be exercised in implementing this policy a critical imperative achieved through the application of the principle of minimal interference; ensuring equality of arms between the parties to the proceedings, and the reasonableness and proportionality of the proposed measures. These are considerations which the European Court of Human Rights (ECHR) has also emphasized in its jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Witness
  • European Court of Human Rights (ECHR)
  • truth-seeking
  • silent witnesses
  • anonymous witnesses

مراجع

  1. آشوری، محمد. (1397ش). آیین دادرسی کیفری. تهران: سمت.
  2. باقری‌نژاد، زینب. (1387ش). حمایت از شهود در فرایند کیفری. مطالعات پیشگیری از جرم، 3(6)، 111-139.
  3. پرادل، ژان؛ کورستنز، گئرت؛ فرملن، گرت. (1403ش). حقوق کیفری شورای اروپا، (ترجمۀ محمد آشوری). تهران: خرسندی.
  4. تقی‌پور، علیرضا. (1401ش). آیین دادرسی جرایم بین‌المللی. در: حقوق کیفری پویا، (مجموعه مقالات، به کوشش نسرین مهرا و امیرحسن نیازپور). تهران: میزان.
  5. تقی پور، علیرضا. (1390ش). محدودیت‌های حق پرسش متهم از شاهد در قواعد دادرسی و رویه قضایی دادگاه‌های کیفری بین‌المللی. مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 2(2)، 19-43.
  6. تدین، عباس. (1387ش). نظریۀ بطلان دلیل در فرایند دادرسی کیفری (با تأکید بر حقوق فرانسه). تعالی حقوق، 1(3)، 76-94.
  7. جلالی، علیرضا؛ مالدار، محمدحسن. (1401ش). تضمین کرامت انسانی بزه‌کار در مرحلۀ تعیین کیفر در پرتو رویۀ دادگاه اروپایی حقوق بشر. پژوهش حقوق عمومی، 24(76)، 247-275. https://doi.org/10.22054/qjpl.2022.62688.2652
  8. حق‌وردیان، داود؛ پورقهرمانی، بابک. (1396ش). طریقیت یا موضوعیت داشتن ادلۀ اثباتی جرم در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. فقه و مبانی حقوق اسلامی، 10(3)، 37-50.
  9. حلالخور میرکلا، مهدی؛ تدین، عباس؛ گلدوست جویباری، رجب. (1399ش). اصول و قواعد فقهی و حقوقی متناظر بر تحصیل دلیل در حقوق کیفری ایران با تأکید بر رویۀ قضایی دیوان کیفری بین‌المللی. پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، (20) 11، 177-196. https://doi.org/10.30465/crtls.2021.33473.2029
  10. خدادی، ابوالقاسم؛ خالدی، علی. (1395ش). شهادت از راه دور (تحلیل مادۀ 186 قانون مجازات اسلامی). پژوهشهای حقوق جزا و جرم‌شناسی، 4(7). 33-56.
  11. خیابانی، علی؛ فرید، محمدامین. (1397ش). اصل مشروعیت تحصیل دلیل در دادرسی کیفری ایران و انگلستان. فقه و مبانی حقوق اسلامی، 11(3). 11-21.
  12. رحمدل، منصور. (1384ش). حق انسان بر حریم خصوصی. مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ش70، ص119-145.
  13. ساقیان، محمدمهدی. (1385ش). اصل برابری سلاح‌ها در فرایند کیفری. مجلۀ حقوقی دادگستری، 70(56-57)، 79-110. https://doi.org/10.22106/jlj.2006.11439
  14. سیدزاده، سید مهدی؛ قائمی، مهدی. (1399ش). مطالعۀ تطبیقی شهادت غیرحضوری در آئین دادرسی کیفری ایران و دادگاه بین‌المللی کیفری با تأکید بر پروندۀ ویلیام روتو. مطالعات حقوق تطبیقی، 11(1). 149-170. https://doi.org/10.22059/jcl.2019.276995.633809
  15. شاکری، ابوالحسن؛ رضایی، رضا. (1394ش). سیاست جنایی تقنینی ایران در حمایت از شاهد. آموزه‌های حقوق کیفری، 12(10)، 104-81.
  16. رهامی، روح‌الله. (1393ش). بررسی وظیفۀ دولت‌ها در حفظ امنیت فردی انسان‌ها. پژوهش حقوق عمومی، 16(43)، 185- 211.
  17. زراعت، عباس. (1403ش). بطلان در آیین دادرسی کیفری. کاشان: اندیشه‌های حقوقی.
  18. غلاملو، جمشید. (1398ش). غفلت از اثبات. در: افق‌های نوین حقوق کیفری. تهران: میزان.
  19. غلامی، حسین. (1391ش). اصل حداقل بودن حقوق جزا. پژوهش حقوق کیفری، 1(2)، 41-65.
  20. فتاحی زفرقندی، علی. (1395ش). آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی؛ بررسی مفهوم «عدالت». تهران: پژوهشکدۀ شورای نگهبان.
  21. کاتوزیان، ناصر. (1403ش). اثبات و دلیل اثبات. تهران: میزان.
  22. مهدوی ثابت، محمدعلی؛ محرابی، محمد. (1392). تحصیل دلیل در حقوق کیفری ایران و اسناد بین‌المللی. ماهنامۀ قضاوت، 91(77)، 45-51.
  23. منصورآبادی، عباس؛ ریاحی، جواد. (1391ش). مفهوم‌شناسی «مبانی» در پژوهش‌های حقوقی. پژوهش‌های حقوقی، 11(22)، 24 -9.
  24. موسوی، محمدحسن. (1395ش). مبانی حقوقی و فلسفی حریم خصوصی بر اساس منابع اسلامی. فصلنامه علمی- پژوهشی پوهنتون خصوصی غالب، (12)4، 121- 140.
  25. موسی‌زاده، ابراهیم. (1398ش). منطق فهم حقوقی در نظام وحیانی. فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، 49(4)، 1025 -1042. https://doi.org/10.22059/jplsq.2019.263571.1809
  26. نوبهار، رحیم. (1390ش). اصل کاربرد کمینه حقوق کیفری. آموزه‌های حقوق کیفری، (8)1، 91- 114.
  27. هاتف‌نیا، محمدعلی؛ فلاح، محمدرضا. (1401ش). ماهیت حقوقی اقرار و شهادت الکترونیکی و ارزش اثباتی آن. مطالعات حقوق، (1)31، 758- 775.
  28. همتی، محسن؛ نصرتی، یزدان؛ جعفری، محمدجواد. (1400ش). چالش‌های کشف حقیقت در فرایند دادرسی‌های کیفری با تأکید بر قاعدۀ بطلان دلیل و طرق نامشروع تحصیل دلیل توسط ضابطین دادگستری. فصلنامۀ کارآگاه، 15(55)، 173- 190. https://doi.org/10.22034/det.2021.211305.1231
  29. Lonati, Simone. (2018). Anonymous Witness Evidence before European Court of Human Rights, European Criminal Law Review, 8(1), 116- 142. https://doi.org/10.5771/2193-5505-2018-1-116

پرونده‌های دیوان اروپایی حقوق بشر

  1. Accardi and Others v. Italy (dec.), 2005. 30598/02| 2005/01/20  
  2. Al-Khawaja and Tahery v. the United Kingdom [GC], 26766/05 |2011/12/15
  3. L. v. Finland, 2009, 23220/04 | 2009/01/27
  4. Asani v. the former Yugoslav Republic of Macedonia, 27962/10 | 2008/02/01
  5. Balta and Demir v. Turkey, 2015, 48628/12 | 2015/06/23
  6. Bátěk and Others v. the Czech Republic, 2017, 54146/09 | 2017/01/12
  7. Bocos-Cuesta v. the Netherlands, 2005, 54789/00 | 2005/11/10
  8. Doorson v. the Netherlands, 1996, 20524/92 | 1996/03/26
  9. v. Finland, 2009, 30542/04 | 2009/07/07
  10. Haas v. Germany (dec.) 73047/01 | 2005/11/17
  11. Hadjianastassiou v. Greece, 1992, 12945/87 | 1992/12/16
  12. Krasniki v. the Czech Republic, 2006, 51277/99 | 2006/02/28
  13. Kruslin v. France, 11801/85 | 1990/04/24
  14. H. v. Latvia, 52019/07| 2004/04/29
  15. Malone v. the United Kingdom, 8691/79 | 1984/08/02
  16. S. v. Germany, 33900/96 | 2001/12/20
  17. Sapunarescu v. Germany (dec.), 22007/03 | 2006/09/11
  18. Dzelili v. Germany (dec.), 15065/05 | 2009/09/29
  19. Scholer v. Germany, 2014, 14212/10 | 2014/12/18
  20. N. v. Sweden, 2002, 34209/96 | 2002/07/02
  21. Van Mechelen and Others v. the Netherlands, 21363/93| 1997/04/23
  22. Van Wesenbeeck v. Belgium, 2017, 67496/10 52936/12 | 2017/05/23
  23. Visser v. the Netherlands, 2002, 26668/95 | 2002/02/14

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار