رویکردی انتقادی به سلب آزادی محکوم به قصاص در فرایند استیذان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شاهد

2 دانشجوی دکتری فقه و حقوق جزای دانشگاه شهید مطهری

چکیده

طبق مادۀ 417 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، اذن مقام رهبری یا نمایندۀ او در اجرای قصاص لازم است. با آنکه برای ضرورت داشتن اذن ولیّ امر در قصاص، ادله و مبانی متعددی برشمرده شده، لکن اطالۀ دادرسی در مرحلۀ استیذان، آثاری از جمله بیم فرار محکوم به قصاص و افزایش میزان دیه در موارد لزوم پرداخت فاضل دیه از سوی ولیّ دم در اجرای قصاص را در پی دارد. اثر مهمِ سلب آزادی محکوم به قصاص تا زمان اظهارنظر مقام مستأذَن، جنبۀ کلیت داشته و چه در مرحلۀ استیذان با قصاص موافقت شود یا آنکه قصاص تأیید نشود، گریزی از آن نیست. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی فقهی ـ حقوقی حبس محکوم‌علیه در مرحلۀ استیذان پرداخته شده است. نتیجه آن است که چنین حبسی با آنچه که در نصوص شرعی دربارۀ قصاص، دیه یا عفو مرتکب در جنایات عمدی مقرر شده، ناسازگار می‌باشد و زندانی شدن محکوم‌علیه، تحمیل مجازات مضاعف دیگری است که جایز نمی‌باشد و دلیل خاصی نیز برای مشروعیت سلب آزادی محکوم به قصاص وجود ندارد. با توجه به این پیامدها، ضرورت دارد که زمان استیذان ضابطه‌مند شود و کاهش یابد. اگر به دلیل مصلحت جامعه، زندانی شدن قاتل ضرورت داشته باشد و پس از آن قصاص اجرا شود، خسارت‌زدایی لازم است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Critical Approach to the Deprivation of Liberty of the Convicted to Qiṣāṣ in the Process of the Requesting for the Authorization

نویسندگان [English]

  • AbdolAli Tavajohi 1
  • Rahimeh Aliabadi 2
1 Associate professor at Shahed University
2 A PhD student in Jurisprudence & Criminal law
چکیده [English]

Under the article 417 of the penal code of Iran (1392), the authorization of the supreme leader or his representative in the execution of Qiṣāṣ (Arabic: قِصَاص, Retribution) is essential. Although there has been counted many proofs and several principles for the obligation of the authorization of the Guardianship (wali al-amr) in Qiṣāṣ but the continuation (Prolongation) of the procedure in the stage of the authorization results the effects such as the fear for the escape of the condemned prisoners to Qiṣāṣ and the enhancement of the amount of diya or Diyah (Arabic: دیة, A compensation payment to the victim or heirs of a victim -the guardian of the blood-) in the cases of the obligatory of the payment of the difference by the guardian of the blood in order to choose Qiṣāṣ. The important effect of the deprivation of liberty of the convicted to Qiṣāṣ until the pronouncement of the authorized official has a general aspect and whether in the stage of requesting for authorization it is accepted Qiṣāṣ or whether it is not approved, it is inevitable. In this paper with analytic-descriptive method, it has been studied the legal and jurisprudential examination of the imprisonment of the convicted in the stage of the requesting for authorization. The result shows that such imprisonment is incompatible with what have been determined in Islamic law texts about Qiṣāṣ, Diyah or amnesty for prisoners convicted of intentional crimes and the imprisonment of the convicted which is the imposition of another multiplication of the punishment is not permitted. There is no specific reason for the legality of the deprivation of liberty of the convicted to Qiṣāṣ. With paying attention to these outcomes, it is necessary to legitimate the time for requesting for authorization and to be reduced. If it is obligation to imprison the murderer for the society’s interest and consequently, the Qiṣāṣ is implemented, it will be necessary to be provided fair compensation.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • The execution of Qiṣāṣ
  • The authorization
  • Imprisonment
  • The supreme leader
  • Murderer
  • Homicide
1. آقایی‌نیا، حسین، حقوق کیفری اختصاصی؛ جرائم علیه اشخاص (جنایات)، چاپ شانزدهم، تهران، میزان، 1396 ش.
2. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
3. ابن برّاج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.
4. ابن زهدری حلّی، نجم‌الدین جعفر، ایضاح تردّدات الشرائع، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1428 ق.
5. ابن زهره حلبی، سیدحمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق‰ ، 1417 ق.
6. ابن سعید حلّی، یحیی، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405 ق.
7. ابن فهد حلّی، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدی، المقتصر من شرح المختصر، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1410 ق.
8. همو، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
9. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین‰ ، 1403 ق.
10.بکاریا، سزار، رساله جرایم و مجازات‌ها، ترجمه محمدعلی اردبیلی، چاپ ششم، تهران، میزان، 1389 ش.
11.بیهقی کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه امام صادق‰ ، 1416 ق.
12.تبریزی، میرزاجواد بن علی، تنقیح مبانی الاحکام ـ کتاب القصاص، چاپ دوم، قم، دار الصدیقة الشهیده… ، 1426 ق.
13.حاجی ده‌آبادی، احمد، بایسته‌های تقنین، چاپ سوم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385 ش.
14.همو، «فاضل دیه و حیطه اختیار ولیّ دم در قتل زن»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال دوازدهم، شماره 45، پاییز 1388 ش.
15.همو، قواعد فقه جزایی، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389 ش.
16.حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
17.خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1405 ق.
18.صیمری، مفلح بن حسن (حسین)، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف ـ منتخب الخلاف، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1408 ق.
19.طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418 ق.
20.طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1390 ق.
21.همو، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق. (الف)
22.همو، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
23.همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400 ق.
24.همو، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق. (ب)
25.عابدی، احمدرضا، اجرای احکام کیفری، چاپ چهارم، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، 1398 ش.
26.عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، حاشیه سیدمحمد کلانتر، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1410 ق.
27.همو، حاشیة الارشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1414 ق.
28.همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
29.عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیه، بیروت، دار التراث ـ الدار الاسلامیه، 1410 ق.
30.علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مٶسسه امام صادق‰ ، 1420 ق.
31.همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق. (الف)
32.همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق. (ب)
33.فاضل موحدی لنکرانی، محمد، جامع المسائل (فارسی)، چاپ یازدهم، قم، امیر قلم، بی‌تا.
34.فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416 ق.
35.فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387 ق.
36.فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، بی‌تا.
37.قطّان حلّی، شمس‌الدین محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، قم، مؤسسه امام صادق‰ ، 1424 ق.
38.قمی سبزواری، علی بن محمد بن محمد، جامع الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز و العراق، قم، زمینه‌سازان ظهور امام عصر‰ ، 1421 ق.
39.مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1406 ق.
40.محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
41.محقق حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
42.محقق داماد، سیدمصطفی، «بازنگرشی به ”حیاتی بودن“ حق قصاص»، مقاله در: فقه و تدبیر (مجموعه مقالات یادنامه آیةاللّٰه موسوی اردبیلی)، قم، مرکز تنظیم و نشر آثار آیةاللّٰه موسوی اردبیلی، 1396 ش.
43.محمدی، محمدرضا، «آسیب‌شناسی حقوقی اجرای حکم قصاص نفس در ایران»، فصلنامه پژوهش‌نامه مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، شماره 6، تابستان 1396 ش.
44.مدنی کاشانی، حاج آقارضا، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
45.مرعشی نجفی، سیدشهاب‌الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنه، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1415 ق.
46.مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضاییه، نرم‌افزار گنجینه استفتائات قضایی، 1397 ش.
47.مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413 ق.
48.موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
49.موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.
50.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
51.نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1415 ق.
52.نوبهار، رحیم، «جستاری درباره تأخیر در اجرای حد»، دوفصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال چهل و هشتم، شماره 2، 1394 ش.
53.هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، بایسته‌های فقه جزا، تهران، میزان ـ دادگستر، 1419 ق.