پیشگیری از جرائم مرتبط با چک در قانون اصلاحی 1397 صدور چک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران

2 استادیار گروه حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد

چکیده

چک یکی از اسناد تجاری است که به سبب جایگاه ویژه آن در نظام دادوستد ایران، ارزش ویژه‌ای پیدا کرده است. این جایگاه خاص، باعث ایجاد بهترین فرصت برای بزه‌دیده شدن و یا بزهکار گردیدن و در نتیجه سبب افزایش آمار بالای «جرایم مرتبط با چک» شده است. به همین سبب قانون‌گذار برای کنترل نرخ بزهکاری، بارها دست به تغییر رویکردهای تقنینی در خصوص چک زده است. آخرین تحول آن با تصویب اصلاحیه قانون صدور چک در سال 1397، وارد عرصه تجاری ـ اجرایی ـ قضایی ایران شد.
در این نوشتار، نگارندگان با واکاوی تحولات اصلاحیه 1397 قانون صدور چک به این نتیجه رسیده‌اند که قانون‌گذار بدون اینکه در واکنش‌های پسینی کیفری، تغییری ایجاد کرده باشد و یا با به کارگیری عملیِ رویکردهای پیشگیری اجتماعی، طرفی بسته باشد، عمدتاً با کاربست آموزهای جرم‌شناختی و بزه‌دیده‌شناختی با نگاهی پیشگیرانه بر اساس نظریه‌های انتخاب عقلانی و فعالیت‌های روزمره، به سمت به کارگیری فن‌های پیشگیری موقعیت‌مدار به جهت محدود کردن فرصت ارتکاب جرم «صدور چک بلامحل» و «جرائم ناشی از چک» قدم برداشته است. در این راستا، رویکردهای مقنن در دو بُعد پیشگیری موقعیت‌مدار فناورانه دیجیتالی و پیشگیری موقعیت‌مدارِ فناورانه غیر دیجیتالی «فنی» شکل گرفته و طبق آمار اعلامی در تارنمای بانک مرکزی در سال 1400، رویکردهای پیشگیرانه در اصلاحیه، آثار مثبتی جهت جلوگیری از جرم صدور چک بلامحل را از خود نشان داده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Crime Prevention Relating to Cheques 1397 Amendments on Cheque’s Issuance Regulation

نویسندگان [English]

  • Muhammad Dashtbani Rouzbahani 1
  • Abdoreza Asghari 2
1 (Assistant prof. at Islamic Azad University of Borujerd)
2 (Assistant professor at Razavi University of Islamic Sciences)
چکیده [English]

A cheque or a chek is one of trading documents that for its specific position it has found a special position in the commerce of Iran. The special position establishes the best opportunity for becoming a victim or an offender and consequently it has resulted the increase in the rates of the offences related to cheques, therefore; the legislature has changed the legislative approaches to cheques for controlling the rate of offences many times. With the enactment of the amendments on the Cheque’s Issuance Law its last update entered in the business, executive and juridical field of Iran. In this note with the analysis of 1397 amendments on the Cheque’s Issuance Law the author have found that without establishing change in the criminal posteriori reactions or without considering the functional application of the social prevention approaches the legislature generally with the application of the criminological and victimology teachings with a preventive look based on the rational choice theories and daily activities to apply situational prevention techniques approaches has taken step to restrict the opportunities (occasions) of the commitment of a penalty for dishonored cheques and offenses related to cheques. Accordingly, the legislature approaches have been formed in two dimensions: the digital technological situational crime prevention and non-digital technological situational crime prevention. According to the announced figures in the website of The Central Bank of Iran (CBI) in 1400 the preventive approach in the amendments has created positive effects on crime prevention of the dishonored cheque’s issuance.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Cheque
  • Prevention
  • Situational crime prevention
  • Digital technological situational crime prevention
  • Situational

مراجع

  1.  

    1. ابراهیمی، شهرام، جرم‌شناسی پیشگیری، تهران، میزان، 1396 ش.
    2. ابراهیمی، شهرام، و حامد صفائی آتشگاه، «رویکرد قانون‌گذار به پیشگیری از جرم در قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد»، پژوهشنامه حقوق کیفری گیلان، سال ششم، شماره 2، پاییز و زمستان 1394 ش.
    3. اراوند، سعید، «امکان صدور چک در وجه حامل مطابق اصلاحیه جدید قانون»، 18 تیر 1398 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه خبرگزاری میزان به نشانی <https://www.mizan.news/fa/news/531544>.
    4. اکبلوم، پل، «بخش خصوصی و طراحی محصولات با هدف پیشگیری از جرم»، ترجمه مهدی صبوری، دانشنامه پیشگیری از جرم آکسفورد، تهران، میزان، 1394 ش.
    5. بابایی، محمدعلی، و علی نجیبیان، «چالش‌های پیشگیری وضعی از جرم»، مجله حقوقی دادگستری، سال هفتاد و پنجم، شماره 75، پاییز 1390 ش.
    6. بانک مرکزی، «الزامات، ضوابط و فرایندهای اجرایی چک الکترونیکی»، 1397 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه <https://www.cbi.ir/page/19107.aspx>.
    7. براگا، آنتونی اِی.، «مکان‌های جرم‌خیز، زمان‌های جرم‌زا و بزهکاران پرجرم»، ترجمه محبوبه منفرد، دانشنامه پیشگیری از جرم آکسفورد، تهران، میزان، 1395 ش.
    8. بهره‌مند، حمید، حسین‌محمد کوره‌پز، و احسان سلیمی، «راهبردهای پیشگیری وضعی از جرائم سایبری»، آموزه‌های حقوق کیفری، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دوره یازدهم، شماره 7، بهار و تابستان 1393 ش.
    9. پیز، کن، «جایگاه پیشگیری نخستین از جرم در انگلستان»، ترجمه مهدی صبوری‌پور، مجله حقوقی دادگستری، شماره 47، تابستان 1383 ش.
    • جانسون، شین دی.، راب تی. گِرِت، و کیت جی. باورز، «جابه‌جایی جرم و انتشار منافع»، ترجمه سکینه خانعلی‌پور واجارگاه، دانشنامه پیشگیری از جرم آکسفورد، تهران، میزان، 1394 ش.
    • جلالی فراهانی، امیرحسین، «پیشگیری از جرائم رایانه‌ای»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 47، 1383ش.
    • همو، «نهادسازی برای پیشگیری از جرائم رایانه‌ای (با نگاهی به قانون جرائم یارانه‌ای)»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی پیشگیری از جرم، تهران، دفتر تحقیقات کاربردی پلیس ناجا، 1387 ش.
    • جندلی، منون، درآمدی بر پیشگیری از جرم (تعاریف، تاریخچه، رویکردها و دورنما)، ترجمه و تحقیق شهرام ابراهیمی، تهران، میزان، 1393 ش.
    • خانعلی‌پور واجارگاه، سکینه، پیشگیری فنی از جرم، تهران، میزان، 1390 ش.
    • درگاهی، حسن، مجتبی قاسمی، و سجاد فتح‌اللهی، «اثر جرم مالی چک برگشتی بر ریسک اعتباری بانک‌ها و رشد اقتصادی با تأکید بر شاخص اجرای قانون: رویکرد پنل استانی»، فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، شماره 40، تابستان 1399 ش.
    • سادوسکای، جورج، جیمز اکس. دمپزی، آلن گرین‌برگ، باربارا جی. مک، و آلن شوارتز، راهنمای امنیت فناوری اطلاعات، ترجمه مهدی میرداماد، زهرا شجاعی، محمدجواد صمدی، تهران، دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی، تیر 1384 ش.
    • ساردوئی‌نسب، محمد، و احد طاهری، «چک الکترونیکی»، مجله حقوق خصوصی، دوره دهم، شماره 1 (پیاپی 22)، بهار و تابستان 1392 ش.
    • سلاجقه، سعادت، شهرام ابراهیمی، و علی‌رضا سایبانی، «پیشگیری موقعیت‌مدار از قاچاق کالا در قانون امور گمرکی»، فصلنامه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، شماره 40، تابستان 1398 ش.
    • عبداللهی، جواد، «موانع و محدودیت‌های اعمال نظارت کارآمد»، مجموعه مقالات سومین همایش نظارت کارآمد، تهران، سازمان بازرسی کل کشور، 1383 ش.
    • فتوحی‌راد، علی «حقوق دارنده چک و نوآوری‌های قانون اصلاحی صدور چک»، وکیل مدافع؛ فصلنامه داخلی کانون وکلای دادگستری، شماره 18، بهار 1398 ش.
    • فرهادی آلاشتی، زهرا، پیشگیری وضعی از جرائم سایبری؛ راهکارها و چالش‌ها، تهران، میزان، 1395 ش.
    • فرهادی آلاشتی، زهرا، و عبدالرضا جوان جعفری، «بررسی تعارض رهیافت‌های تدابیر موقعیت‌مدار نظارت سایبری، با حریم خصوصی کاربران»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و سوم، شماره 87، پاییز 1395 ش.
    • کمیجانی، اکبر، «با اجرای کامل قانون جدید چک، نواقص به حداقل خواهد رسید»، روابط عمومی بانک مرکزی، آبان 1399 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه <https://www.cbi.ir/showitem/20807.aspx>.
    • گزارش کمیسیون اصل نود، «اجرای اصلاحیه قانون صدور چک از پولشویی و فرار مالیاتی جلوگیری می‌کند»، تیر 1400 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه <https://www.isna.ir/news/1400040100206>.
    • مفسر باقری، گیلاندخت، محمد بهشتی آتشگاه، و رضا ابراهیمی آتانی، «ارائه یک طرح امضای وکالتی آستانه با قابلیت ابطال سریع جدید در چک الکترونیکی»، مجله پدافند الکترونیکی و سایبری، سال اول، شماره 3، پاییز 1392 ش.
    • ملزوماتی، الهام، و علیرضا یاری، «امنیت مرکز خدمات اینترنت»، در: مجموعه مقالات همایش نقش مراکز داده در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تهران، دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی،
      1384 ش.
    • نادعلی‌زاده، آمنه، «کاهش چک‌های برگشتی با اجرای قانون جدید چک»، 1400 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه <https://www.cbi.ir/showitem/21911.aspx>.
    • نایبی، محسن، مهرداد رایجیان اصلی، حسنعلی مٶذن‌زادگان، و حسین غلامی دون، «پیشگیری موقعیت‌مدار در پرتو جرم‌شناسی مدیریتی»، مجله فقه و تاریخ تمدن، دوره پنجم، شماره 1، بهار 1398 ش.
    • نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «پیشگیری از جرم: از آموزه‌های جرم‌شناختی تا قانون‌گذاری جرم‌شناختی»، مجموعه سخنرانی‌های علمی ـ کاربردی پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه، مشهد، نشر دادسرای عمومی و انقلاب مشهد، 1388 ش.
    • همو، «پیشگیری از جرم: مدیریت جرم‌شناسی خطر جرم و تکرار جرم»، دیباچه در: کلارک، رونالد وی.، و جان واک، جرم‌شناسی پیشگیری (60 رویه و راهکار برای پیشگیری از جرم)، ترجمه مهدی مقیمی و مهدیه تقی‌زاده، تهران، سازمان زرد، 1388 ش.
    • همو، «پیشگیری عادلانه از جرم»، در: علوم جنایی (مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری)، تهران، سمت، 1391 ش.
    • همو، «جرم‌شناسی حقوقی (درآمدی بر جرم‌شناسی حقوق کیفری عمومی)»، مجموعه مقاله‌های تازه‌های علوم جنایی، کتاب دوم، چاپ دوم، تهران، میزان، 1395 ش.
    • همو، «قانون پیشگیری از جرم، از تدوین تا تصویب»، 1394 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه <www.lawtest.ir>.
    • نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، و حسین ایارگر، «نظارت بر مجرمان خطرناک: چالش‌ها و راهکارها»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شماره 6، بهار 1393 ش.
    • نوبهار، رحیم، و یزدان صیقل، «ویژگی‌ها و راهبردهای کیفرشناسی ریسک‌مدار»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و یکم، شماره 100، زمستان 1396 ش.
    • همتی، مریم، فناوری و فرهنگ، چاپ دوم، تهران، ساکو، 1396 ش.
    1. Clarke, Ronald V., Situational Crime Prevention: Successful Case Studies, 2nd, United States of America, Harrow & Heston, 1992.
    2. Cornish, Derek B., & Ronald V. Clarke, The Reasoning Criminal, New York, Springer-Verlag, 1986.
    3. Marshall, Angus M. & Brian C. Tompsett, “Identity theft in an online world”, Computer Law & Security Report, Vol. 21(2), February 2005.

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار