ادله قصاص قاتل شخص مدیون با تکیه بر دیدگاه خلاف مشهور صاحب جواهر و قانون مجازات اسلامی 1392

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

قصاص در راستای حفظ مصالح عموم وضع گردیده است؛ اما با این حال در فرضی که مقتول، مدیون بوده، ولی فاقد ترکه‌ای برای پرداخت دیونش توسط وراث است، این سؤال مهم مطرح می‌شود که آیا اولیای دم می‌توانند بدون توجه به دیون مقتول، قاتل را قصاص نمایند؟ مشهور اندیشمندان فقه با استناد به روایت ابوبصیر، حق قصاص را برای اولیای دم بدون ادا یا تضمین دیون مقتول جایز ندانسته‌اند؛ در حالی که صاحب جواهر و برخی از فقهای معاصر با استناد به عمومات قرآنی و روایی، اصل عدم وجوب اکتساب مال و اصل عدم ادا و تضمین، قصاص قاتل را جایز دانسته‌اند. در این خصوص، قانون مجازات اسلامی 1392 نیز قضیه را به سکوت برگزار کرده و دکترین حقوق کیفری نیز کمتر بدان ورود نموده است و از طرفی در این مورد، رویه خاص قضایی نیز به چشم نمی‌خورد. جستار حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با واکاوی ادلۀ دو دیدگاه مذکور، قول مشهور را که نقش عمده‌ای در تأمین مصالح اقتصادی و نظم عمومی جامعه نیز دارد، قوی‌تر دانسته و قوانین موضوعه را که مخالف نظر مشهور است، مورد نقد و بررسی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Proofs of Qisas of the Debtor’s Murderer by Relying on Unfamed View of Ṣāḥib al-Jawāhir and the Islamic Penal Code of 2013

نویسندگان [English]

  • Mansoureh Sohrabi Afqu 1
  • Sayyid Muhammad Hadi Qabooli Dorafshan 2
  • Muhammad Hassan Ha'eri 3
1 PhD in Jurisprudence & Fundamentals of Islamic Law
2 Associate professor at Ferdowsi University of Mashhad
3 Full Professor at Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Qisas (Arabic: قِصَاص, lit. 'retaliation, accountability, following up after, pursuing or prosecuting') has been legislated in order to protect the public interest, but the important question arises whether the avengers of blood can retaliate (qisas) the murderer regardless of the victim (slain)’s debts in the assumption that the victim owes money; but, lacks patrimony (inheritance) to pay his/her debts by the heirs? Famous scholars of jurisprudence have not considered the right of qisas (retaliation) permissible based on Abū Baṣīr (Arabic: أبو بَصیر)’s narration for the avengers of blood without paying or accommodation endorsement of the victim's debt, while Ṣāḥib al-Jawāhir (Arabic: صاحب الجواهر, the author of al-Jawahir) and some contemporary jurists has been considered it permissible by citing the Qur'anic and narrative generalities, considered the principle of non-acquisition of property and the principle of non-paying (Arabic: أَصْلُ عَدَم الأداء) and accommodation endorsement. The Islamic Penal Code of 2013 has also held the case silent in this regard and criminal law doctrine has entered less of it, and on the other hand, there is no specific judicial procedure (precedent) in this case. The present article by using descriptive-analytical method and analyzing the evidences of these two mentioned views has considered the dominant (popular, famous) opinion stronger, which has a major role in providing the economic interests and general order of the society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Creditors
  • Owed victim
  • Qiṣāṣ (retaliation)
  • Eda or accommodation endorsement of debts
  • Heirs

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آقایی‌نیا، حسین، جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص (جنایات)، چاپ نوزدهم، تهران، میزان، 1401 ش.
  3. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1410 ق.
  4. ابن برّاج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز بن نحریر، المهذّب ـ کتاب الدیات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.
  5. ابن زهره حلبی، سیدحمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1417 ق.
  6. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین‰، 1403 ق.
  7. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، بی‌تا.
  8. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰، قم، دار الکتاب، 1412 ق.
  9. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدوق، 1355 ش.
  10. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  11. صفایی، مریم، «قلمرو اختیارات اولیای دم مقتولِ بدهکار در اجرای قصاص»، مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، سال پانزدهم، شماره 43، بهار و تابستان 1400 ش.
  12. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  13. همو، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  14. همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400 ق.
  15. همو، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  16. همو، رجال الطوسی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1373 ش.
  17. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، کتابفروشی داوری، 1410 ق.
  18. همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  19. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  20. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  21. همو، تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411 ق.
  22. همو، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، مشهد، مؤسسۀ آل البیتŒ، بی‌تا.
  23. همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  24. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ القصاص، قم، مرکز فقه الائمة الاطهارŒ، 1380 ش.
  25. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416 ق.
  26. کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد: مسئولیت مدنی، تهران، دانشگاه تهران، 1395 ش.
  27. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1406 ق.
  28. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  29. همو، نکت النهایه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412 ق.
  30. مرعشی نجفی، سیدشهاب‌الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنّه، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1415 ق.
  31. مقتدایی، مرتضی، «درس خارج فقه»، 20/11/1389؛ 24/11/1389؛ 25/11/1389 ش.
  32. موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1377 ش.
  33. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بی‌تا.
  34. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مٶسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.
  35. میرشکاری، عباس، «نسبت حقوق اولیای دم با حقوق طلبکاران مقتول (قصاص، دیه، عفو)»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال ششم، شماره 22، بهار 1379 ش.
  36. میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی (1)؛ جرایم علیه اشخاص، چاپ شصت و دوم، تهران، میزان، 1401 ش.
  37. ناصری مقدم، حسین، و مرتضی کشاورزی ولدانی، «سقوط قصاص بدون تضمین دیون مقتول مدیون؛ تأملی فقهی در ماده 432 قانون مجازات اسلامی»، آموزه‌های حقوق کیفری، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال دوازدهم، شماره 10، پاییز و زمستان 1394 ش.
  38. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن احمد بن عباس، رجال النجاشی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  39. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1362 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار