بررسی تطبیقی مستندات فقهی و حقوقی حکم به قتل زانی با محارم، موضوع ماده 224 قانون مجازات اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد فقه و حقوق، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران

چکیده

یکی از جرایم مشمول مجازات حد در نظام حقوقی اسلام، ارتباط جنسی نامشروع میان مرد و زن است و قرآن تعداد مشخصی ضربۀ شلاق را برای مرتکب آن مقرر نموده است. فقها به استناد روایات و پس از آن اجماع، با تصویر اقسامی برای زنا، مرتکبان برخی از آن‌ها از جمله زنای با محارم را مستحق قتل دانسته‌اند و همین رأی به عینه در قانون مجازات منعکس شده است. اشکالات سندی و دلالی برخی از روایات مورد استناد ایشان، صحت این فتوا را در محاق تردید قرار می‌دهد. این نوشتار با هدف ارزیابی این فتوا، به روش توصیفی ـ تحلیلی به بازخوانی و واکاوی ادلۀ مورد استناد قائلان به این رأی پرداخته است و چنان که نمایانده می‌شود، تعداد محدود روایات وارده در این خصوص، ضمن اشکالات سندی، در تعارض قوی با روایات متضمن مجازات(های) دیگر برای همین جرم بوده و اخبار متضمن قتل، فاقد مرجح قابل قبول و در نتیجه این فتوا مخدوش است. در مقابل، احادیث دالّ بر اشتمال مجازات عام زنا (شلاق) بر زانی با محرم، علاوه بر قوت سندی، همسوی با قرآن و لذا احق به ترجیح در مقام تعارض می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Jurisprudential and Legal Documents (Evidence) of the Sentence for the Death Penalty of an Adulterer Who Committed Adultery with Maḥrams (incest), the Subject of Article 224 of the Islamic Penal Code

نویسندگان [English]

  • Zahra Vatani 1
  • Masoumeh Zamanian 2
1 Assistant professor at Research Institute of Imam Khomeini & Islamic Revolution
2 MA of Jurisprudence & Law
چکیده [English]

Illegitimate sexual intercourse between a man and a woman is one of the crimes punishable by ḥadd [fixed punishment] in the Islamic legal system, and the Qur'an has determined a certain number of lashes for the perpetrator. Jurisprudents, based on traditions and after that consensus, have described the types of adultery, the perpetrators of some of them, including adultery with incest, have been deemed deserving of death, and the same opinion has been reflected in the penal code. Jurisprudents sentenced the perpetrator of some types of adultery including incest by dividing some types for zināʾ (or zinā زِنى or زِنا, an Islamic legal term referring to unlawful sexual intercourse) to death (Arabic: قَتْل, qatl) based on aḥādīth (Arabic: أحادیث, singular: ḥadīth, narrations or traditions) and after that consensus, and the same verdict has been reflected in the penal code. Documentary and evidentiary problems of some traditions cited by jurisprudents put the authenticity of this fatwā (Arabic: فَتْوی, a legal ruling) in doubt. This article, with the aim of evaluating this fatwā in a descriptive-analytical way, has reread and analyzed the evidence referred by the murderers for this verdict, and as it is shown, the limited number of narrations in this regard, in addition to the evidence problems is in strong conflict with the narrations involving punishment(s) for this crime, and the narrations that involving qatl (death penalty), lacks acceptable preponderant point and thus, this fatwā is distorted. In contrast, the aḥādīth (Arabic: أحادیث, singular: ḥadīth, narrations or traditions) indicating the general punishment of adultery (flogging) on an adulterer who committed adultery with maḥram (incest), in addition to the validity of the document, are in line with the Qur'an and therefore, they are qualified to be preferred in the position of conflict.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ḥadd
  • Adultery
  • Incest
  • Ḥadd of qatl
  • Flogging
  • Sexual offences
  • Rape

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آقایی، مهدی، رسیدگی به جرایم منافی عفت (با نگرشی کاربردی)، تهران، قوه قضاییه، 1400 ش.
  3. ابن ابی‌جمهور احسایی، محمد بن زین‌الدین علی بن ابراهیم، عوالی اللئالئ العزیزیة فی الاحادیث الدینیه، قم، دار سیدالشهداء‰ للنشر، 1403 ق.
  4. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1410 ق.
  5. ابن برّاج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز بن نحریر، المهذب فی الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.
  6. ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیله، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1408 ق.
  7. ابن داود حلّی، تقی‌الدین حسن بن علی، کتاب الرجال (رجال ابن داود)، تهران، دانشگاه تهران، 1383 ش.
  8. ابن زهره حلبی، سیدحمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسۀ امام صادق‰، 1377 ش.
  9. ابن سعید حلّی، یحیی، الجامع للشرائع، قم، مٶسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405 ق.
  10. ابن غضائری، احمد بن حسین بن عبیداللّٰه بن ابراهیم ابی‌الحسین واسطی بغدادی، الرجال لابن الغضائری، تهران، دار الحدیث، 1422 ق.
  11. ابن فارس، ابوالحسین احمد، معجم المقاییس فی اللغه، چاپ دوم، بیروت، دار الفکر، 1418 ق.
  12. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانۀ امیرالمؤمنین‰، 1403 ق.
  13. اسپانلو، محمود، و کیومرث کلانتری، «جبران خسارت بزه‌دیده مدعی تجاوز جنسی پس از تبرئه متهم در حقوق ایران»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و چهارم، شماره 110، تابستان 1399 ش.
  14. اسدی، لیلاسادات، و علی دژخواه، حقوق کیفری خانواده، چاپ سوم، تهران، میزان، 1398 ش.
  15. اکرمی، روح‌اللّٰه، «عنصر عنف در زنا از منظر فقه، حقوق جزای ایران و انگلیس»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال سوم، شماره 1 (پیاپی 7)، بهار 1395 ش.
  16. امام، سیدمحمدرضا، سیدمحمد حسینی، و سیدمحمود هل‌اتائی، «بازخوانی ادله مشروعیت اعدام در زنا با محارم»، فصلنامه فقه و اصول، سال چهل و هشتم، شماره 105، تابستان 1395 ش.
  17. ایروانی، محمدباقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری، قم، مٶسسة الفقه، 1422ق.
  18. باتر، انیک، و سیدامید ساعدی، «ممنوعیت رابطۀ جنسی بین محارم»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، سال هشتم، شماره 41، تابستان 1384 ش.
  19. باشگاه خبرنگاران جوان، «شوک تکان‌دهنده تجاوز به محارم»، 1395 ش.، قابل دستیابی در وبگاه: <https://www.yjc.ir/fa/news/5715274>.
  20. بحرالعلوم طباطبایی، محمدمهدی بن مرتضی، رجال السید بحرالعلوم، المعروف بالفوائد الرجالیه، تهران، مکتبة الصادق، 1363 ش.
  21. بحرانی توبلی، سیدهاشم بن سلیمان، تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب، نسخه خطی، بی‌جا، بی‌نا، 1203 ق.
  22. بکاریا، سزار، رساله جرایم و مجازات‌ها، ترجمه محمدعلی اردبیلی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1368 ش.
  23. تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر، مختصر المعانی، قم، دار الفکر، 1376 ش.
  24. تمیمی مغربی، قاضی ابوحنیفه نعمان بن محمد بن منصور، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، چاپ دوم، قاهره، دار المعارف، 1383 ق.
  25. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  26. جوان‌جعفری، عبدالرضا، و فرهاد شاهیده، «نقش زنان بزه‌دیده در ارتکاب جرایم جنسی»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شماره 7، تابستان 1393 ش.
  27. جوانمرد، بهروز، «رویه‌های قضایی و نظریه‌های مشورتی پیرامون جرم رابطه نامشروع»، دوفصلنامه رویه قضایی (حقوقی کیفری)، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان 1395 ش.
  28. چلبی، ارژنگ، «تحلیل حقوقی ـ جرم‌شناختی تجاوز به عنف»، آموزه‌های حقوق کیفری، سال هشتم، شماره 2، پاییز و زمستان 1390 ش.
  29. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1994 م.
  30. حسینی، سیدمحمد، و علی‌مراد حیدری، «تأثیر خویشاوندی در جرم زنا»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (فصلنامه حقوق سابق)، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، سال چهل و یکم، شماره 4، زمستان 1390 ش.
  31. حیدری، فریبرز، حسن شاه‌ملکپور، و عباس سلمان‌پور، «تحولات تقنینی جرم زنا در قانون مجازات اسلامی 1392»، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال نهم، شماره 1 (پیاپی 17)، بهار و تابستان 1397 ش.
  32. خسروی، خلیل، جرایم جنسی علیه زنان در عرصه بین‌الملل، تهران، قانون‌یار، 1397 ش.
  33. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدوق، 1355 ش.
  34. درویش، محیی‌الدین، اعراب القرآن الکریم و بیانه، بیروت، دار ابن کثیر، 2014 م.
  35. دلماس ـ مارتی، می‌ری، نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ سوم، تهران، میزان، 1395 ش.
  36. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران، مرتضوی، 1412 ق.
  37. رایجیان اصلی، مهرداد، بزه‌دیده‌شناسی (تحولات بزه‌دیده‌شناسی و علوم جنایی)، تهران، شهر دانش، 1396 ش.
  38. رزمان، علی، بررسی کیفری جرائم جنسی و منافی عفت با نگاهی بر فضای سایبر، تهران، قانون‌یار، 1395ش.
  39. رستمی، هادی، و ناصر قربان‌پور، «دادرسی اختصاری در جرایم جنسی (چالش‌ها و راهکارها)»، مجله پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، سال هشتم، شماره 16، پاییز و زمستان 1399 ش.
  40. رضائی، حسن، «نقش مقتضیات زمان و مکان در حقوق کیفری اسلامی»، دوفصلنامه دین و ارتباطات، سال چهارم، شماره 8، زمستان 1377 ش.
  41. زارعی محمودآبادی، مهدی، «واکاوی بزه‌پوشی در قوانین کیفری ایران»، مطالعات حقوق، سال دوم، شماره 17، زمستان 1396 ش.
  42. زحیلی، وهبة بن مصطفی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق، دار الفکر، 1404 ق.
  43. سلّار دیلمی، ابویعلی حمزة بن عبدالعزیز، المراسم العلویة و الاحکام النبویه، قم، المعاونیة الثقافیة للمجمع العالمی لاهل البیتŒ، 1414 ق.
  44. سلیمانی، حسین، «حدود شرعی در پرتو اصل قانونمندی قوانین کیفری، با نگاهی تطبیقی به فقه شیعه و اهل سنت»، دوفصلنامه حقوق تطبیقی، سال هفتم، شماره 2، پاییز و زمستان 1399 ش.
  45. سید مرتضی علم‌الهدی، علی بن حسین موسوی، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1994 م.
  46. شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص)، چاپ دوم، تهران، مجد، 1397 ش.
  47. شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب نکاح، قم، رای‌پرداز، 1419 ق.
  48. شیدائیان، مهدی، و زینب شیدائیان، «رویکرد قانون آیین دادرسی کیفری 1392 به جرایم منافی عفت»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و دوم، شماره 101، بهار 1397 ش.
  49. شیدائیان، مهدی، و یزدان نصرتی، «شناسایی و چالش‌های تعقیب کیفری با نگاهی به حقوق انگلستان»، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، سال بیست و سوم، شماره 82، تابستان 1397 ش.
  50. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، المقنع، قم، مٶسسه امام هادی‰، 1415 ق.
  51. همو، عیون اخبار الرضا‰، تهران، جهان، 1403 ق.
  52. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1378 ش.
  53. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1410 ق.
  54. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1349ق.
  55. همو، العدة فی اصول الفقه (عدة الاصول)، قم، بی‌نا، 1403 ق.
  56. همو، الفهرست، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، 1420 ق.
  57. همو، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366 ش.
  58. همو، رجال الطوسی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1427 ق.
  59. همو، کتاب الخلاف فی الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1377 ش.
  60. عبدالفتاح، عزت، «جرم چیست و معیارهای جرم‌انگاری کدام است؟»، ترجمه و توضیح اسماعیل رحیمی‌نژاد، مجله حقوقی دادگستری، شماره 41، زمستان 1381 ش.
  61. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال (رجال العلامه الحلی)، قم، نشر الفقاهه، 1417 ق.
  62. همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق. (الف)
  63. همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق. (ب)
  64. فاضل آبی، زین‌الدین حسن بن ابی‌طالب یوسفی، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  65. فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه سیوری حلّی، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  66. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
  67. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، دار الهجره، 1405 ق.
  68. قرشی، باقر شریف، حیاة الامام زین‌العابدین؛ دراسة و تحلیل، بیروت، دار الاضواء، 1988 م.
  69. قهپایی، عنایةاللّٰه علی، مجمع الرجال، قم، اسماعیلیان، 1387 ش.
  70. کشّی، ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز، اختیار معرفة الرجال المعرف برجال الکشّی، قم، آل البیتŒ، 1403 ق.
  71. کلارکسون، کریستوفر ام.، تحلیل مبانی حقوق جزای عمومی، ترجمه و توضیح حسین میرمحمدصادقی، تهران، جهاد دانشگاهی، 1371 ش.
  72. کلباسی، ابوالهدی، سماء المقال فی علم الرجال، قم، مٶسسة ولی العصر‰ للدراسات الاسلامیه، 1419 ق.
  73. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الحدیث، 1375 ق.
  74. مالجو، محسن، «تجاوز به محارم: زمینه‌ها، استراتژی‌های متجاوز و واکنش‌های بزه‌دیده»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال نهم، شماره 34، پاییز 1388 ش.
  75. متولیان، علی‌محمد، محسن مالجو، و مهدی فتحی، کودک‌آزاری، تهران، رنگین‌قلم، مٶسسه نوپژوه، 1391 ش.
  76. مجلسی اول، محمدتقی بن مقصودعلی، الوجیزة فی الرجال، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1420 ق.
  77. همو، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، کوشانپور، 1406 ق.
  78. مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1404 ق.
  79. همو، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1406 ق.
  80. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  81. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، دفتر نشر اسلامی، 1423 ق.
  82. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413 ق.
  83. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة (کتاب الحدود و التعزیرات)، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰، 1377 ش.
  84. منتظری، حسینعلی، الحدود فی مباحث الزنا و اللواط و السحق و القیاده، قم، دار الفکر، 1358 ش.
  85. مٶذنی بیستگانی، حمید، و محمدرضا کیخا، «ارزیابی انتقادی مستندات حکم اعدام در زنا با همسر پدر (بند ب ماده 224 قانون مجازات اسلامی 1392)،آموزه‌های حقوق کیفری، سال هفدهم، شماره 19، بهار و تابستان 1399 ش.
  86. موسوی بجنوردی، محمد، «آیا سنگسار واقعاً یک حکم اسلامی است» (مصاحبه)، 7/5/1386 ش.، قابل دستیابی در وبگاه عصر ایران به نشانی: <<https://www.asriran.com/fa/news/22589.
  87. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، اسلامیه، 1374 ش.
  88. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.
  89. همو، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بیروت، الثقافة الاسلامیة فی العالم، 1403 ق.
  90. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، دفتر معظم‌له، 1992 م.
  91. میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی 1؛ جرایم علیه اشخاص، چاپ دوم، تهران، میزان، 1400 ش.
  92. نجاشی اسدی کوفی، ابوالعباس احمد بن علی بن احمد بن عباس، رجال النجاشی (فهرست اسماء مصنفی الشیعه)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.
  93. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
  94. نجفی توانا، علی، و فهیم مصطفی‌زاده، «جرم‌انگاری در نظام کیفری جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال پنجم، شماره 8، بهار و تابستان 1392 ش.
  95. نراقی، میرزا ابوالقاسم، شعب المقال فی درجات الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1422 ق.
  96. نوبهار، رحیم، اهداف مجازات‌ها در جرایم جنسی؛ چشم‌اندازی اسلامی، قم، علوم و فرهنگ اسلامی، 1389 ش.
  97. نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1373 ش.
  98. وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم، مٶسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1417 ق.
  99. یوسفوند، مهدی، و یحیی محمدی مقدم، جرایم جنسی از دیدگاه جرم‌شناسی و فقه امامیه، تهران، مدید، 1397 ش.
  100. Baker, Dennis J., “The Right Not to be Criminalized، Demarcating Criminal Law’s Authority”, London, Routledge, 2016.
  101. Edward, Robyn, Violence Against Women and Crime Prevention, University of Sydney, 2002.
  102. Elliott, Catherine & Frances Quinn, Criminal Law, 10th, England, Pearson Education Limited, 2014.
  103. Graupner, Helmut, “Sexual Consent, The Criminal Law in Europe and Outside of Europe”, Journal of Psychology & Human Sexuality, Vol. 29(5), 2000.
  104. Hart, Henry M., Jr., “The Aims of the Criminal Law”, Law and Contemporary Problems, Vol. 23, 1958.
  105. Hood, Roger, “capital punishment”, Encyclopedia Britannica, 2022, <https://www. britannica.com/topic/capital-punishment>.
  106. Jestaz, Philippe, “La parenté (Conférence Wainwright)”, Revue de droit de McGill, Vol. 41(2), 1996.

Martin, Jacqueline, Criminal Law (Key Facts Key Cases), 1st, London, Routledge, 2014.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار