استتابه در سیاست جنائی امام علی(ع):مبانی،کارکردها و نمودها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه زابل

2 دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

یکی از تأسیسات اختصاصی فقه کیفری اسلام که با مضامین شرعی و اخلاقی در گستره سیاست جنایی دینی باعث حضور فعال بزهکار در عرصه تعیین سرنوشت قضایی می‌گردد، توبه است که با نهادی به نام استتابه قابل تقویت و گسترش است. مدیریت بزهکاری از طریق تدبیر غیرکیفری استتابه، نوعی از سیاست جنایی، تقنینی و قضایی را رقم می‌زند که باعث طرح سه سؤال می‌گردد؛ چرا امام علیu از استتابه به‌عنوان یک شیوه برای مدیریت بزهکاری استفاده نموده‌اند؟ کارکردهای مترتب بر این نوع تدبیر چیست؟ و از نظر عملی، استتابه در چه جرائمی نمود داشته است؟ بر اساس نتایج این نوشتار، استتابه به‌عنوان یک وظیفه حاکمیتی، مبتنی بر عناصر انسان‌شناختی، سیاسی و اجتماعی، اخلاقی و جزایی است و دارای کارکردهای متنوعی همانند کیفرزدایی، اصلاحی و کرامت‌محوری است که در مجموع با آموزه‌های علوم جنایی نوین نیز همخوانی و تطابق دارد.
افزون بر این، استتابه در سیاست جنایی امام علی
u در جرایم مالی، عقیدتی و بدون بزه‌دیده اجرایی گردیده است؛ لیکن به‌دلایل مطرح در این نوشتار،
امکان تسری آن به همه جرائمی که توبه در آن تجویز شده و نیز به‌عنوان یکی از شرایط بهره‌مندی مجرم از نهادهای ارفاق‌کنندۀ کیفری و حمایت‌های پساکیفری وجود دارد.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Estatabeh in Imam Ali's criminal policy

نویسندگان [English]

  • Qasem Islaminia 1
  • Gholam Hassan Koushki 2
  • Davoud Seifi Qareh Yataq 1
1 Assistant professor, Department of Law, Zabul University
2 Associate professor at Allameh Tabatabaʾi University
چکیده [English]

One of the remarkable institutions of Islamic criminal jurisprudence, which causes the active presence of the accused and the criminal, in the field of determining the judicial fate and eliminating criminal proceedings, is repentance, which is systematically reflected in the Islamic Penal Code of 2012. However, using the maximum capacity of repentance requires an institution called "Estaba" (official offer of repentance to the accused or criminal), which has been used in the criminal policy of Imam Ali (a.s.) in various crimes. Based on the results of this article, Istaba as a sovereign task is based on anthropological, political and social, moral and criminalistic elements and has various functions such as decriminalization, guidance, correction, dignity-oriented and psychological. In addition to this, in the criminal policy of Imam Ali (a.s.) it has been implemented in financial, ideological and non-victim crimes, but it is possible to extend it to all crimes in which repentance is prescribed and also as one of the conditions for the criminal to benefit from reconciliation institutions. There are criminal and post-criminal protections.

کلیدواژه‌ها [English]

  • repentance
  • dignity
  • reform
  • morality
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. آقایی جنت‌مکان، حسین، حقوق کیفری عمومی (کیفرشناسی نو)، جلد سوم، تهران، جنگل، 1392 ش.
  4. ابراهیمی، شهرام، و عبداله ایزدی، «مطالعه تطبیقی راهبردهای اصلاحی و درمانی، در مرحله اجرای مجازات زندان، در ایران و کانادا»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق کیفری، سال سوم، شماره 2، پاییز و زمستان 1391ش.
  5. اسلامی‌نیا، قاسم، مبانی انسان‌شناختی حقوق کیفری از منظر اسلام و لیبرالیسم، به راهنمایی عادل ساریخانی، رساله دکتری دانشکده حقوق دانشگاه قم، 1395 ش.
  6. ترابی، محمد، سیدمحمد حسینی، سیدمحمد رضوی، و صابر حبیبی سوادکوهی، «مطالعه تطبیقی جایگاه اقشار آسیب‌پذیر از دیدگاه دولت علوی با حقوق بشر و جامعه بین‌الملل»، دوفصلنامه پژوهش‌نامه علوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوازدهم، شماره 2، پاییز و زمستان 1400 ش.
  7. جعفری تبریزی، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1370 ش.
  8. جعفری تبریزی، محمدتقی، مقدمه‌ای بر شناسایی اسلام، تهران، بنیاد بعثت، واحد تحقیقات اسلامی، 1338 ش.
  9. جوان‌جعفری بجنوردی، عبدالرضا، و محسن نورپور، «تعقیب‌زدایی کیفری؛ بازتابی نوین از الغاگرایی کیفری»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق کیفری، سال ششم، شماره 2، پاییز و زمستان 1394 ش.
  10. جیمز، ویلیام، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی، قم، دار الفکر، 1387 ش.
  11. حاجی ده‌آبادی، محمدعلی، «پیشگیری از جرم»، مقاله در: دانشنامه امام علی‰ (جلد پنجم: حقوق)، زیر نظر علی‌اکبر رشاد، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1382 ش.
  12. حاجی ده‌آبادی، محمدعلی، و محمد قادری‌نیا، «مبانی، آثار و چالش‌های حق مجرم در تعیین سرنوشت خویش در دعوای کیفری»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال سیزدهم، شماره 51، زمستان 1395 ش.
  13. حسینی، سیدمحمد، سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، تهران، سمت، 1394 ش.
  14. دارابی، شهرداد، «پاسخ‌گذاریِ ترکیبی در سیاست جنایی بین‌المللی»، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال نوزدهم، شماره 24، پاییز و زمستان 1401 ش.
  15. دلماس ـ مارتی، می‌رِی، نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، برگردان علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ سوم، تهران، میزان، 1395 ش.
  16. دیلمی، ابومحمد حسن بن محمد، ارشاد القلوب الی الصواب، تهران، اسلامیه، 1377 ش.
  17. ریپر، ژرژ، نیروهای پدیدآورندۀ حقوق، ترجمه رضا شکوهی‌زاده، تهران، مجد، 1396 ش.
  18. ساریخانی، عادل، و قاسم اسلامی‌نیا، «رویکرد وجدان‌محور در زمینۀ مسئولیت کیفری»، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال دوازدهم، شماره 10، پاییز و زمستان 1394 ش.
  19. سلحشوری، احمد، محمدجواد یدالهی‌فر، و معصومه خنکدار طارسی، «مبانی و مٶلفه‌های تربیت سیاسی از دیدگاه امام خمینی»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال دوم، شماره 5، زمستان 1391 ش.
  20. شیکر، دیوید، مفهوم و ماهیت مجازات، ترجمه حسین آقایی جنت‌مکان، تهران، جنگل، 1393 ش.
  21. صادقی، ولی‌اله، کیفرزدایی در ایران؛ نظریه و رویه، تهران، مجد، 1397 ش.
  22. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، 1376 ش.، <https://lib.ahlolbait.ir>.
  • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، حاشیه سیدمحمدتقی کشفی، تحقیق محمدباقر بهبودی، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  1. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تحقیق سیدحسن موسوی خرسان، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  2. عوده، عبدالقادر، حقوق جزای اسلام: ترجمه التشریع الجنائی الاسلامی، ترجمه ناصر قربان‌نیا، سعید رهایی و حسین جعفری، بازنگری عباس شیری، تهران، جهاد دانشگاهی (دانشگاه شهید بهشتی)، 1372 ش.
  • غلامی، حسین، کیفرشناسی (کلیات و مبانی پاسخ‌شناسی جرم)، دیباچه هانس یورگ آلبرشت، تهران، میزان، 1395 ش.
  • غلامی، علی، از اخلاق حسنه تا امنیت اخلاقی (مطالعه در سیاست جنایی جمهوری اسلامی ایران و فقه امامیه)، تهران، دانشگاه امام صادق‰، 1391 ش.
  • قیاسی، جلال‌الدین، مبانی سیاست جنایی حکومت اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386 ش.
  1. کانت، امانوئل، بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق (گفتاری در حکمت کردار)، ترجمه حمید عنایت و علی قیصری، تهران، خوارزمی، 1369 ش.
  2. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  3. لازرژ، کریستین، درآمدی بر سیاست جنایی، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، میزان، 1401 ش.
  • موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1377 ش.
  1. مهرابی، علی، و فرهاد اللّٰه‌وردی میگونی، «اقتصاد رفتاری و مسئله ادراک کیفر: از معماریِ انتخاب تا نقد پدرسالاریِ رفتاری»، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، سال نوزدهم، شماره 23، بهار و تابستان 1401 ش.
  • میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی (3)؛ جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، میزان، 1395 ش.
  • نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
  1. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «از سیاست کیفری تا سیاست جنایی»، دیباچه ویراست نخست در: لازرژ، کریستین، درآمدی بر سیاست جنایی، چاپ دهم، تهران، میزان، 1401 ش. (الف)
  2. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «از عدالت کیفری "کلاسیک" تا عدالت "ترمیمی"»، مجله تخصصی الهیات و حقوق سابق (آموزه‌های حقوق کیفری)، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال سوم، شماره‌های 3ـ4 (پیاپی 9ـ10)، پاییز و زمستان 1382 ش
  3. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «به سوی تعریف یک سیاست ملی پیشگیری از بزهکاری»، دیباچه در: ولش، براندون سی.، و دیوید پی. فارینگتون (ویراستاران)، دانشنامه پیشگیری از جرم آکسفورد، برگردان گروهی از پژوهشگران حقوق کیفری و جرم‌شناسی، به کوشش حمیدرضا نیکوکار، تهران، میزان، 1394 ش.
  • نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «پیوند حقوق کیفری و جرم‌شناسی»، مقاله در: افق‌های نوین حقوق کیفری (نکوداشت‌نامه استاد دکتر حسین آقایی‌نیا)، تهران، میزان، 1398 ش.
  1. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «تحولات حقوق کیفری»، دیباچه در: پرادل، ژان، تاریخ اندیشه‌های کیفری، چاپ سیزدهم، تهران، سمت، 1402 ش.
  2. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «درباره افتراقی شدن سیاست جنایی»، دیباچه ویراست چهارم در: لازرژ، کریستین، درآمدی بر سیاست جنایی، چاپ دهم، تهران، میزان، 1401 ش. (ب)
  3. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «زندان: درمانگاه بزهکاری و بزهکاران؟»، دیباچه مترجم برای ویراست سوم در: بولُک، برنار، کیفرشناسی، ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، مجد، 1391 ش.
  • نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «قوه قضاییه در سنجه حکمرانی خوب»، دیباچه در: آماده، غلامحسین، نقش رئیس قوه قضاییه در فرایند کیفری ایران، تهران، دادگستر، بهار 1388 ش.
  1. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، و حمید هاشم‌بیگی، دانشنامه جرم‌شناسی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1398 ش.
  2. نوری، فاطمه، «بازتاب آموزه‌های نهج‌البلاغه در جرم‌شناسی علت‌شناختی»، دوفصلنامه کتاب قیم، سال دهم، شماره 23، پاییز و زمستان 1399 ش.
  • نوری طبرسی، میرزاحسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408 ق.
  • نیازپور، امیرحسن، توافقی شدن آیین دادرسی کیفری، تهران، میزان، 1390 ش. (الف)
  • نیازپور، امیرحسن، «وکیل در قلمرو عدالت کیفری: بنیان‌ها و کارکردها»، پژوهشنامه حقوقی، سال دوم، شماره 1، بهار 1390 ش. (ب)
  1. وایت، راب، و فیونا هینس، درآمدی بر جرم و جرم‌شناسی، ترجمه میرروح‌اللّٰه صدیق بطحایی اصل، تهران، دادگستر، 1381 ش.
  2. هاشمی، زهره، «مقایسه اثربخشی درمان‌شناختی مذهب‌محور و درمان فراشناختی بر اندیشه خودکشی دانشجویان»، فصلنامه پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، سال پانزدهم، شماره 59، پاییز 1399 ش.
  3. Bibas, Stephanos, The Machinery of Criminal Justice, Oxford, Oxford University Press, 2012.
  4. London, Ross D., Crime, Punishment, and Restorative Justice: A Framework for Restoring Trust, Oregon, Eugene, Wipf & Stock, 2014.

Luna, Erik, “Prosecutorial Decriminalization,” The Journal of Criminal Law and Criminology, Vol. 102(3), 1973, <https://www.jstor.org/stable/23416060>.