پاسخ واکنشی دوگانه در برابر بزه ـ تخلف مالیاتی در حقوق ایران و فرانسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز

چکیده

سازمان امور مالیاتی کشور در سال 1397، تعقیب جرایم مالیاتی را منوط به اجرای شیوه‌نامه داخلیِ نحوه اجرای مواد 274 قانون مالیات‌های مستقیم نمود. بر همین اساس، به جریان انداختن تعقیب این جرایم، مستلزم شکایت اداره مالیاتی پس از کسب نظر موافق کارگروه ستادی جرایم مالیاتی است. در واقع، قدرت دادسرا در ارزیابی تعقیب، محدود و به‌نوعی به ارزیابی و نظر قبلی اداره مالیات است. این شیوه‌نامه شبیه سازوکار «کمیسیون جرایم مالیاتی» در حقوق فرانسه است که نزدیک به نیم قرن پیش توسط پارلمان این کشور تصویب شد. یکی از توجیهات تأسیس این سازوکار، اصل تناسب در تعقیب است که بر اساس آن، تنها پرونده‌های تقلب مالیاتی شدید، پس از طی فرایند اداری در اداره مالیات و عدم حصول به نتیجه، در مراجع کیفری نیز تعقیب می‌شود. این سیاست گزینش پرونده‌های شدید، در راستای اندیشۀ عبرت‌آموز بودن پاسخ کیفری و پیشگیری عام می‌باشد. در واقع، اداره مالیات ترجیح می‌دهد کوتاهی در انجام تعهدات مالیاتی را با پاسخ‌های واکنشی اداری ـ مالی پاسخ دهد و پاسخ‌های کیفری را به تقلب‌های مالیاتی شدید و همراه با مانور متقلبانه اختصاص دهد. این سازوکار البته در سال 2018 با اصلاحات جدی روبه‌رو شد. برخلاف حقوق فرانسه که هم پیش‌بینی کمیسیون جرایم مالیاتی و هم اصلاحات آن، با هدف شفاف‌سازی، توسط مجلس صورت گرفت، در ایران، شیوه‌نامه مصوب سازمان امور مالیاتی است و نه قوه مقننه.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Dual Reactive Response Against Tax Crime in Iranian and French Law

نویسنده [English]

  • Shahram Ebrahimi
associated professor at University of Shiraz
چکیده [English]

Iranian National Tax Administration (INTA) made the prosecution of tax crimes subject to the implementation of the internal bylaws (by-law or code of conduct) of the implementation of article 274 of the Direct Tax Code in 2018. Accordingly, the prosecuting of these crimes requires a complaint by the Tax Administration after obtaining a favorable opinion of the Tax Crimes Task Force (TFTC). In fact, the authority of the prosecutor’s office in evaluating the prosecution is limited and, in some way, limited to the previous assessment and opinion of the tax office. The by-law simulates the “Commission on Tax Crimes” in French law which was approved and enacted by the French parliament nearly half a century ago. One of the justifications for establishing this mechanism is the principle of proportionality in prosecution according to which only severe tax fraud cases are pursued in the criminal authorities (institutes) after the administrative process in the tax administration and lack of results. This policy of selecting severe cases is in line with the thought of criminal response deterrence and public prevention. In fact, the tax administration prefers to respond to failure to fulfill tax obligations with administrative-financial reactive responses and allocate criminal responses to severe tax frauds and fraudulent design. This mechanism definitely faced serious reforms in 2018. Unlike French law, which both the anticipation of the Tax Crimes Commission and its reforms, aimed at clarification, were made by the Parliament, in Iran, the by-law is approved by the Tax Administration and not the legislature.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tax crime
  • Tax evasion
  • Criminal policy
  • Reactive approaches
  • White-collar crime
  1. آل محمد، سیده‌فاطمه، «مدل‌های پاسخ‌دهی به جرایم و تخلفات مالیاتی از منظر سیاست جنایی»، مقالات منتخب یازدهمین همایش مالی و مالیاتی ایران، 1396 ش.، قابل دسترسی در وبگاه <http://taxresearch.ir>.
  2. ابراهیمی، شهرام و مجید صادق‌نژاد نایینی، «تحلیل جرم‌شناختی جرایم اقتصادی»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شماره 5، زمستان 1392 ش.
  3. باباخانی، عرفان، و هادی رستمی، «رسیدگی افتراقی به جرایم اقتصادی در حقوق ایران و فرانسه»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال نهم، شماره 1 (پیاپی 31)، بهار 1401 ش.
  4. پرادل، ژان، و میشل دانتی ژوان، «مبارزه کیفری با تقلب مالیاتی در حقوق فرانسه»، ترجمه علی خالقی، فصلنامه پژوهش‌های حقوقی، سال پنجم، شماره 10، پاییز و زمستان 1385 ش.
  5. خانعلی‌پور واجارگاه، سکینه، «موانع تعریف مسئله فساد و جرایم اقتصادی در فرایند قانونگذاری کیفری ایران»، مقاله در: حقوق کیفری پویا (مجموعه مقاله‌ها در پاسداشت استاد دکتر محمدعلی اردبیلی)، تهران، میزان، 1401 ش.
  6. عامری، ریحانه، سیدجواد میرقاسمی، و ولی رستمی، «الگوی مطلوب ضمانت اجراهای مالیات‌ستانی در پرتو اصول به‌زمامداری»، فصلنامه پژوهش‌های نوین حقوق اداری، سال سوم، شماره 9، زمستان
    1400 ش.
  7. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «از جرم یقه‌سفیدی تا جرم اقتصادی»، دیباچه در: بنسون، مایکل ال.، و سالی اس. سیمپسون، جرایم یقه‌سفیدی؛ رویکردی فرصت‌مدار، ترجمه اسمعیل رحیمی‌نژاد، تهران، میزان، 1391 ش.
  8. همو، «درباره رابطه همسازیِ سیاست جنایی با کارآمدیِ سیاست‌های جنایی»، دیباچه ویراست پنجم در: لازرژ، کریستین، درآمدی بر سیاست جنایی، برگردان علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ دهم، تهران، میزان، پاییز 1401 ش.
  9. همو، «درباره مطالعات تطبیقی»، دیباچه ویراست سوم در: آنسل، مارک، دفاع اجتماعی، برگردان محمد آشوری و علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ پنجم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1395 ش.
  10. همو، «سیاست جنایی: از مدل‌ها تا جنبش‌ها»، دیباچه مترجم برای چاپ دوم در: دلماس مارتی، میری، نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، برگردان علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ چهارم، تهران، میزان، 1398 ش. (الف)
  11. همو، «سیاست جنایی»، مقاله در: دانشنامه علوم جنایی اقتصادی، به کوشش امیرحسن نیازپور، چاپ دوم، تهران، میزان، 1398 ش. (ب)
  12. همو، «سیاست جنایی در برابر بزهکاری اقتصادی»، مقاله در: سیاست جنایی در برابر بزهکاری اقتصادی، به کوشش امیرحسن نیازپور، تهران، میزان، 1397 ش.
  13. همو، «گفتار چهارم ـ رویکرد بزه‌دیده‌شناختی به بزه‌های بدون بزه‌دیده»، در: رهامی، محسن، جرایم بدون بزه‌دیده، با همکاری علی‌حسین نجفی ابرندآبادی و علیمراد حیدری، چاپ دوم، تهران، میزان، 1389 ش.
  14. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، محمد فرجیها، و سکینه خانعلی‌پور واجارگاه، «مشخصه‌های گفتمانی فرایند جرم‌انگاری ارتشاء در دهه 1360 خورشیدی»، دوفصلنامه مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، سال چهارم، شماره 2 (پیاپی 9)، پاییز و زمستان 1396 ش.
  15. Baudu, Aurélien, “Contribution à un éclairage historique et juridique sur le «verrou de Bercy»,” GFP (Gestion & Finances Publiques), N° 3, 2018.
  16. Bouloc, Bernard et Pierre-Edouard Gondran de Robert, Le guide des contrôles et poursuites en matière fiscale: Fraude - Blanchiment, Dalloz, Juin 2022
  17. Cabon, Sarah-Marie, “Entre pragmatisme et idéalisme, quelle place pour la négociation en droit pénal fiscal?,” Revue de droit fiscal, N° 11, 14 Mars 2019.
  18. , “Le particularisme du déclenchement des poursuites pénales: le maintien du «verrou de Bercy»,” Revue de droit fiscal, N° 46, 13 Novembre 2014.
  19. Cariou, Émilie, “Rapport d’information n°982: sur les procédures de poursuite des infractions fiscales,” Assemblée Nationale, 23 Mai 2018.
  20. Gassin, Raymond et Sylvie Cimamonti et Philippe Bonfils, Criminologie, 7ème édition, Dalloz, 2011.
  21. Lauer, Victor, La convention judiciaire d’intérêt public: état des lieux et perspectives d’une nouvelle forme de justice pénale négociée, Mémoire de recherche, Université de Tours, 2021.
  22. Nagels, Carla, “Quand le crime économique contribue au développement des sciences sociales,” Criminologie, Vol. 49(1), 2016.
  23. Pellegrin, Guillaume et Yves Rutschmann, “Poursuite et sanction de la fraude fiscale: l’évolution du risque pénal à l’aune de la loi de lutte contre la fraude du 23 octobre 2018,” Revue de droit fiscal, N° 11, LexisNexis, 14 Mars 2019.
  24. Queloz, Nicolas, “Criminalité économique et criminalité organisée,” L'Économie politique, Vol. 15(3), 2002.
  25. Rousseau, Alice, “Fraude fiscale et justice pénale négociée,” AJ Pénal (Actualité Juridique Pénal) - mensuel, N° 10, Dalloz, Octobre 2021.
  26. Sivieude, Olivier, “Les principales propositions du rapport Cariou sur le «verrou de Bercy»,” GFP (Gestion & Finances Publiques), N° 3, Mai-Juin 2018.
  27. Spire, Alexis et Katia Weidenfeld, “La tolérance des juges à la fraude fiscale: un inconscient d’institution,” Criminologie, Vol. 49(1), Printemps 2016.
  28. Velloso, João, “Le contrôle plurinormatif des gangs de rue”, Criminologie, Vol. 49(1), 2016.
  29. Vergès, Etienne, “La procédure pénale hybride, À propos de la convention judiciaire d’intérêt public issue de la loi n° 2016-1691 du 9 décembre 2016 relative à la transparence, à la lutte contre la corruption et à la modernisation de la vie économique,” RSC (Revue de science criminelle et de droit pénal comparé), N° 3, Juillet-Septembre 2017.