تأثیر رویدادهای سیاسی دهۀ 1320 شمسی بر سیاست کیفری تقنینی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی

2 دانشیار گروه حقوق، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی

چکیده

رویدادهای سیاسی دهۀ 1320 خورشیدی، تأثیرات آشکاری بر سیاست کیفری تقنینی ایران گذاشته است. پژوهش حاضر با ابتناء بر تئوری زمینه‌ای و اکتشافی بودن ماهیت آن، فاقد فرضیه است و با کاربست روش توصیفی ـ تحلیلی و واکاوی و تأمل عمیق در رویدادها و اسناد و قوانین این دهه، این پرسش بنیادین را مطرح کرده که نقش رویدادهای سیاسی از نوع شورش، ترور مقامات، کشمکش سیاسی و کودتا در سیاست کیفری تقنینی ایران تا چه حد بوده است؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که رویدادهای سیاسی مزبور تأثیرات ژرفی بر سیاست کیفری تقنینی ایران داشته و در برابر وقایعی که موجب نگرانی مردم یا خدشه به امنیت شده، مجلس و نظام قضاییِ متأثر از توده‌گرایی یا امنیت‌گرایی، تسلیم افکار عمومی، گروه‌های فشار و مقامات حکومتی شده‌اند؛ ولی همگرایی با نیروهای سیاسی و مذهبی مختلف و بهره‌گیری از نخبگان و جامعۀ مدنی، رد فوریت تصویب قانون متضمن جرم‌انگاری و کیفرگذاری و احترام به قانون اساسی و مخالفت مجلس با مصوبات فرا یا فروتقنینی کیفری که مباین حقوق ملت و صلاحیت قوه قانونگذاری است، به منطقی و سنجیده بودن سیاست کیفری تقنینی کمک می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Political Events of the Decade of 1320 Solar Hijri on Iran’s Legislative Penal Policy

نویسندگان [English]

  • Saber Qamar Tabar 1
  • Mohsen Eini 2
1 MA of Criminal Law & Criminology, Imam Khomeini International University
2 Associate professor, Department of Law, Imam Khomeini International University
چکیده [English]

The political events of 1320 Solar Hijri have had obvious effects on Iran’s legislative penal policy. The present research has no hypothesis based on grounded theory and exploratory nature and this research raises this fundamental question by applying descriptive-analytic method and deep analysis and reflection on the events and documents and laws of this decade of what extent has been the role of political events in the type of rebellion, assassination of authorities, political conflict and coup in Iran’s legislative penal policy? The findings show that these aforementioned political events had profound effects on Iran’s legislative penal policy and the parliament and the judicial system against the events that caused people’s concern or damage to security which have been affected by populism or security orientation surrendered to public opinion, pressure groups and governmental authorities. But the convergence with various political and religious forces and the utilization of elites and civil society, the rejection of the urgency of the enactment of the law involving criminalization and penalization and respect for the constitution and disagreement of the parliament to penal extra or sub-legislative approvals (acts) that are opposed with the rights of the nation and the competence of the legislative power helps to be rational and well-considered legislative penal policy.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political event of 1320 Solar Hijri
  • Legislative penal policy
  • Iran
  1. آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چاپ یازدهم، تهران، نی، 1377 ش.
  2. آقابخشی، علی‌اکبر، و مینو افشاری راد، فرهنگ علوم سیاسی، ویرایش ششم، تهران، چاپار، 1383 ش.
  3. باقری، عباس، «آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران (دوره پانزدهم ‌‍ـ 25 تیرماه 1326 تا 6 مرداد 1328)»، ناظر علمی: سیدیونس ادیانی، گروه مطالعات بنیادین حکومتی، 1385 ش.، <https://rc.majlis.ir/fa/report/show/734776>.
  4. بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج1، جراید در ایران 4، قسمت معاجم، 1400 ش.، قسمت دانشنامه دسترس‌پذیر در وبگاه کتابخانه مدرسه فقاهت به نشانی: .
  5. حاج‌قربانعلی، ابوالفضل، چهرۀ دکتر حسین فاطمی، بی‌جا، گلشن، 1370 ش.
  6. حسینی، میرهادی، و جواد عباسی کنگوری، «ترور رزم‌آرا، نقطه قوتی که به ضعف تبدیل شد»، فصلنامه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات، سال سیزدهم، شماره 48، بهار 1397 ش.
  7. خانعلی‌پور واجارگاه، سکینه، «مسئله‌شناسی فساد اقتصادی از منظر دغدغه‌های سیاسی ـ امنیتی»، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال هجدهم، شماره 22، پاییز و زمستان 1400 ش.
  8. خداپرست، ارسطو، «نقش امیر اسداللّٰه علم در ترور سپهبد رزم‌آرا»، ماهنامه حافظ، سال پنجم، شماره 49، فروردین 1387 ش.
  9. دلماس ـ مارتی، می‌رِی، نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، برگردان علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ چهارم، تهران، میزان، 1398 ش.
  10. ساقیان، محمدمهدی، و زهرا اسلامی، «کارکردهای اصول راهبردی آیین دادرسی کیفری»، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال هجدهم، شماره 22، پاییز و زمستان 1400 ش.
  11. شاهدی، مظفر، «درباره قانون امنیت اجتماعی دکتر محمد مصدق»، کد مطلب 207، مقالات،
    1393 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه مٶسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران به نشانی: <www.iichs.org/index.asp?id=2197&doc_cat=1>.
  12. شاهیده، فرهاد، «حقوق کیفری خطرمدار در قلمرو بزهکاری تروریستی»، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال نوزدهم، شماره 24، پاییز و زمستان 1401 ش.
  13. شمعی، محمد، درآمدی بر جرم‌انگاری و جرم‌زدایی، تهران، جنگل، 1392 ش.
  14. صابری، شیدا، «بررسی واکنش مناطق سه‌گانه نفت‌خیز مذهبی، مذهبی و ایلی ـ عشایری به اختیارات فوق‌العاده دکتر مصدق در سال 1331 ش/ 1950 م»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، سال ششم، شماره 1 (پیاپی 11)، پاییز و زمستان 1396 ش
  15. صفایی‌فرد، عباس، «بلوای نان؛ علل شورش 17 آذر 1321»، فصلنامه رشد آموزش تاریخ، سال دوازدهم، شماره 2، زمستان 1389 ش.
  16. قربانی، امیر، دفاعیات دکتر مصدق در دادگاه نظامی، به نقل از روزنامه کیهان، 1392 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه کتابخانه مجازی تک‌کتاب به نشانی <https://www.takbook.com/182636-historic-ebooks>.
  17. کوهستانی‌نژاد، مسعود، «سیاست‌های مطبوعاتی دولت دکتر مصدق (32ـ1330 ش)»، ماهنامه کلک، سال هفتم، شماره 84، اسفند 1375 ش.
  18. لازرژ، کریستین، درآمدی بر سیاست جنایی، برگردان علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ هفتم، تهران، میزان، 1399 ش.
  19. متولی حقیقی، یوسف، «تأملی در محاکمه و دفاعیات دکتر محمد مصدق در دادگاه نظامی رژیم پهلوی»، فصلنامه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات، سال سوم، شماره 11، زمستان 1387 ش.
  20. «مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی»، روزنامه رسمی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، دوره پانزدهم، جلسه 142، 19/11/1327 ش.
  21. «مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی»، روزنامه رسمی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، دوره هفدهم، جلسه 24، 16/05/1331 ش.
  22. «مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی»، روزنامه رسمی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، دوره هفدهم، جلسه 34، 11/08/1331 ش.
  23. «مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی»، روزنامه رسمی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، دوره هیجدهم، جلسه 190، 12/10/1334 ش.
  24. معزّی، فاطمه، «رجال پهلوی»، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، سال هشتم، شماره 30، تابستان 1383 ش.
  25. مقصودی، مجتبی، تحولات سیاسی اجتماعی ایران (1357ـ1320)، تهران، روزنه، 1380 ش.
  26. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، «پیوند حقوق کیفری و جرم‌شناسی»، مقاله در: افق‌های نوین حقوق کیفری (نکوداشت‌نامه استاد دکتر حسین آقایی‌نیا)، تهران، میزان، 1398 ش. (الف)
  27. همو، تقریرات درس تاریخ تحولات حقوق کیفری (کلیات سیاست جنایی)، تهیه و تنظیم ناصر قاسمی، دوره کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1370 ش.، دسترس‌پذیر در: .
  28. همو، تقریرات درس جرم‌شناسی تروریسم، تهیه و تنظیم امیر باستانی و مهدی نوروزیان، دوره دکتری، قم، پردیس قم، 1386 ش. دسترس‌پذیر در: .
  29. همو، «حقوق کیفری آراییِ سیاست جنایی در پرتو راهبردهای سیاست عمومی»، مقاله در: حقوق کیفری پویا (مجموعه مقاله‌ها در پاسداشت استاد دکتر محمدعلی اردبیلی)، به کوشش نسرین مهرا و امیرحسن نیازپور، تهران، میزان، 1401 ش.
  30. همو، «حقوق کیفری در آغاز هزاره سوم»، دیباچه در: فلچر، جورج پی.، مفاهیم بنیادین حقوق کیفری، برگردان سیدمهدی سیدزاده ثانی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1384 ش.
  31. همو، «درآمدی بر سیاست کیفری عوام‌گرا»، دیباچه در: لازرژ، کریستین، درآمدی بر سیاست جنایی، برگردان علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ هفتم، تهران، میزان، 1400 ش.
  32. همو، «سیاست جنایی»، مقاله در: دانشنامه علوم جنایی اقتصادی، به کوشش امیرحسن نیازپور، تهران، میزان، 1396 ش.
  33. همو، «سیاست جنایی در برابر بزهکاری اقتصادی»، مقاله در: سیاست جنایی در برابر بزهکاری اقتصادی، به کوشش امیرحسن نیازپور، تهران، میزان، 1397 ش.
  34. همو، «علوم جنایی در رویارویی با رویدادهای سیاسی (درآمدی بر تحولات حقوق کیفری و جرم‌شناسی در پرتو انقلاب مارکسیستی ـ لنینیستی روسیه)»، مقاله در: دایرةالمعارف علوم جنایی (کتاب چهارم: علوم جنایی تجربی)، زیر نظر علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، تهران، میزان، 1398 ش. (ب)
  35. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، محمدجعفر حبیب‌زاده، و محمدعلی بابائی، «جرایم مانع (جرایم بازدارنده)»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، ویژه‌نامه حقوق، شماره 37، زمستان 1383 ش.
  36. نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، و حمید هاشم‌بیگی، دانشنامه جرم‌شناسی، چاپ پنجم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1397 ش.
  37. نگاهبان، نسرین، «انگلستان و بلوای نان آذر 1321؛ پیامدهای اقتصادی اشغال ایران در زمان جنگ جهانی دوم»، مقالات، 1400 ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه مٶسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به نشانی: <https://psri.ir/?id=7vxk4vts>.

قوانین و لوایح منسوخ:

  1. «اصلاحیه قانون مطبوعات»، 03/10/1321.
  2. «طرح قانونی الغای کلیه لوایح مصوب آقای دکتر مصدق ناشیه از اختیارات»، 18 آبان 1333.
  3. «قانون دادرسی و کیفر ارتش»، 04/10/1318.
  4. «قانون مربوط به اجازه اجرای 24 فقره از لوایح مصوبه آقای دکتر مصدق»، 16/05/1334.
  5. «قانون مربوط به عفو و آزادی استاد خلیل طهماسبی»، 16/05/1331.
  6. «قوانین موقتی محاکمات جزایی»، 9 رمضان 1291.
  7. «لایحه قانون امنیت اجتماعی»، 01/08/1331.
  8. «لایحه قانون مطبوعات»، 11/09/1331.
  9. «لایحه قانون مطبوعات»، 15/11/1331.
  10. «لایحه قانونی متمم لایحه قانونی مطبوعات»، 08/02/1332.
  11. «لایحه قانونی مجازات اخلالگران در صنایع نفت ایران»، 22/07/1331.
  12. «لایحه قانونی مجازات حمل چاقو و انواع دیگر اسلحه سرد و اخلال در نظم و امنیت و آسایش عمومی»، 17/07/1331.
  13. «لایحه قانونی مربوط به اعطای اختیارات برای مدت شش ماه به شخص آقای دکتر محمد مصدق»، 07/05/1331.
  14. Iqbal, Zaryab & Christopher Zorn, “The Political Consequences Assassination,” The Journal of Conflict Resolution, Vol. 52(3), June 2008, <https://doi.org/10.1177/
    0022002707310855>.
  15. Marinov, Nikolay & Hein Goemans, “Coups and Democracy,” British Journal
    of Political Science, Vol. 44(4), October 2014, <https://doi.org/10.1017/
    s0007123413000264>.
  16. Waleed Ebrahim, Hassan, “The impact of political events on the development of society visual culture,” Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 51, 2012, <https://doi.org/10.1016/j.Sbspro.2012.08.262>.