ساختار دوگانه قصاص و عفو در سزادهی قاتل عمد: تأملی فقهی در نسبت عدالت سزاده و ترمیمی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فقه و حقوق جزا، دانشگاه شهید مطهری. تهران، ایران

2 استادیار گروه فقه و حقوق جزا، دانشگاه شهید مطهری. تهران، ایران

3 دانشیار، گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

رویکردهای کیفرگرایانه از یک سو و منعطف مبتنی بر حذف یا سقوط کیفر از سوی دیگر با خاستگاه‌های متفاوت، به عنوان دو رویکرد و گرایش سیاستی غالب سزادهی در نظام‌های حقوق کیفری، به ترتیب یا بر سرکوب و انتقام تأکید داشته و منجر به تولید چرخه بی ‌پایان بزه و کیفر می‌شود و یا با تمرکز بر بازپروری و اصلاح، برخی از فواید کیفر را از دست داده و عنصر بازدارندگی را کم‌رنگ می‌نماید. گرچه اندیشمندان معتقدند که ترکیبی منطقی از این دو رویکرد ما را به عدالت نزدیک‌تر می‌کند، بااین‌حال می‌تواند چالش‌های بسیاری را در تعارض میان انتقام و اصلاح به وجود آورد. بررسی‌ها حاکی از آن است که رویه قانون‌گذار اسلامی در خصوص بزه قتل عمد تحت هیچ‌یک از این تقسیم‌بندی‌ها قرار نمی‌گیرد. شریعت اسلام هنگام بحث از سزادهی این بزه ابتدا کیفر قصاص را به عنوان شدیدترین کیفر مستقر نموده و همزمان اولیای دم را ترغیب به عفو یعنی حذف کامل کیفر که نشان از اوج مداراست می‌کند. هرچند اتخاذ این رویکرد دوگانه در نگاه اول متعارض به نظر می‌رسد، با این‌حال فرایند پلکانی یعنی ابتدا حق‌الناس قلمداد کردن آن و سپس تلاش برای جبران خسارت و حمایت از بزه‌دیده از طریق مداخله وی در جریان دادرسی، هوشمندی شارع و فنّی بودن این فرایند را می‌رساند. بنابراین می‌توان گفت: دو حق قصاص و عفو به عنوان دو مکمل یکدیگر در اسلام معرفی شده و این دوگانگی به جبران خسارت و ایجاد شرایط بهتر برای ترمیم آسیب‌های وارده بر بزه‌دیده کمک می‌کند. در نهایت وجود حق عفو و توجه همزمان به بزه‌دیده، بزهکار و جامعه، عدالت سزادهی را به نفع عدالت ترمیمی تضعیف می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Dual Structure of Qisas and Pardon in the Punishment of Intentional Homicide: A Jurisprudential Reflection on the Relationship between Retributive and Restorative Justice

نویسندگان [English]

  • mahdia maali 1
  • mohammad rassaii 2
  • A A 3
1 motahari
2 motahari
3 Razavi
چکیده [English]

Punitiveness and tolerance approaches, rooted in different foundations, constitute two predominant paradigms in the systems of criminal law. The former emphasizes punishment and retaliation, leading to the perpetuation of an endless cycle of violence and punishment, while the latter, focusing on rehabilitation and reform, may forfeit some of the benefits of punishment and diminish the deterrent element. Although scholars argue that a rational combination of these two approaches brings us closer to justice, it may pose numerous challenges in balancing retribution and rehabilitation.
Studies indicate that Islamic law's approach to the punishment for intentional homicide does not fall into either of these categorizations. Islamic jurisprudence, when addressing the retribution for this offense, initially establishes Qisas (retaliation) as the severest punishment while simultaneously encouraging the victim's heirs to forgive, symbolizing the pinnacle of mercy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Punitiveness
  • Tolerance
  • Qisas
  • Pardon
  • Restorative Justice