سقوط حکم اعدام مرتد فطری در فرض توبه و مشروعیت استتابه توسط قاضی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته سطح 4 حوزه علمیه قم و دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

مطابق فتوای مشهور فقهای امامیه، مجازات مرتد فطری اعدام است؛ ضمن آنکه استتابه ـ یعنی دعوت وی به توبه‌ـ از سوی حاکم شرع جایز نیست. مهم‌ترین مستند، روایاتی هستند که نهی از استتابه مرتد نموده‌اند. از دیگرسو میان عدم جواز دعوت وی به توبه و عدم پذیرش توبه تلازم برقرار کرده‌اند؛ در نتیجه توبۀ مرتد را پذیرفته نمی‌دانند. بر اساس یافته‌های این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی به نگارش درآمده است، اساساً اخباری که نهی از استتابه و دعوت مرتد به توبه نموده‌اند، ظهور در حرمت ندارند؛ بلکه در مقام توهم وجوب صادر شده‌اند. لذا ظهور در ترخیص دارند و یا لااقل مجمل هستند و این اجمال، به مشتبه شدن حکم می‌انجامد. ضمناً احتمال می‌رود که موضوع در اخبار ناهیه، از حیثیت تقییدی برخوردار باشد؛ در نتیجه عدم پذیرش توبه، منوط به بقای عنوان مرتد باشد. ضمناً استصحاب حکم اعدام که مربوط به زمان ارتداد بوده است، با تأملاتی اصولی
از قبیل تبدل موضوع مواجه است. از این رو به نظر می‌رسد دعوت مرتد به توبه از سوی حاکم منعی ندارد و چنانچه عنوان مرتد از وی سلب گردد، ترتب حکم اعدام محل تأمل است.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Abolition (Nonsuit) of the Death Penalty of a Murtad Fitri in the Supposition of the Repentance and the Legality of Calling for the Repentance by the Judge

نویسنده [English]

  • Hamid Moazzenibistgani
PhD in Jurisprudence & Fundamentals of Islamic Law
چکیده [English]

According to the famous well-known imamayeh jurists’ fatwa, the punishment of a murtad fitri (implies to a person has apostated from the faith in which he was born) is capital punishment meanwhile calling for the repentance by the Ḥākim al-Sharʿ (Arabic: حاکِم الشَرْع) is not authorized. The most proof is the Islamic traditions which have prohibited calling for the repentance. From the other side, they have established agreement between non-permissibility of calling for repentance and non-acceptance of repentance. Therefore, the apostate (Arabic: مرتد) who repents is not accepted his repentance. Based on the findings of this research which has been adopted in the descriptive-analytic method, basically hadiths which imply to the prohibition of calling for the repentance of the apostate do not mention forbidding but they have issued in the situation of the belief of the obligation, therefore, they present the authorization or at least indicate unclear (mujmal) and this results the ambiguity of hukm (legal ruling). By the way, non-acceptance of repentance depends on the duration -permanence and continuity- of the title “murtad” (the apostate) while istishab (Arabic: استصحاب) the presumption of continuity) of capital punishment decision which is related to period of the apostasy faces with usuli (means usul fiqh) deliberation like the change of subject (mawdu`). Therefore, it seems that there is no obstacle to be requested the apostate to repent by Ḥākim al-Shar and if he is not named “murtad” (the apostate) following capital punishment will be thought.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal law
  • Murtad fitri
  • Repentance
  • Calling for the repentance of the apostate
1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
2. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1410 ق.
3. ابن برّاج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.
4. ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة الی نیل الفضیله، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1408 ق.
5. ابن حنبل شیبانی، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق شعیب ارنؤوط و عادل مرشد، بیروت، مؤسسة الرساله، 1421 ق.
6. ابن زهره حلبی، سیدحمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق‰ ، 1417 ق.
7. ابن سعید حلّی، یحیی، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405 ق.
8. ابن منذر نیشابوری، ابوبکر محمد بن ابراهیم، الاِشراف علی مذاهب العلماء، تحقیق صغیر احمد الانصاری ابوحماد، امارات، مکتبة مکة الثقافیه، رأس الخیمه، 1425 ق.
9. ابوبکر بن ابی‌شیبه کوفی عبسی، عبداللّٰه بن محمد، الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار، تحقیق کمال یوسف الحوت، ریاض، مکتبة الرشد، 1409 ق.
10.ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین‰ ، 1403 ق.
11.ابویعقوب مروزی، اسحاق بن منصور، مسائل الامام احمد بن حنبل و اسحاق بن راهویه، المملکة العربیة السعودیه، الجامعة الاسلامیة بالمدینة المنوره، نشر عمادة البحث العلمی، 1425 ق.
12.اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
13.بحرانی آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
14.بروجردی نجفی، محمدتقی، نهایة الافکار، تقریر ابحاث آقاضیاءالدین عراقی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
15.بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، السنن الکبری، چاپ سوم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424 ق.
16.بیهقی کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه امام صادق‰ ، 1416 ق.
17.ترمذی، محمد بن عیسی بن سوره، سنن الترمذی، تحقیق احمد محمد شاکر، محمد فؤاد عبدالباقی و ابراهیم عطوة عوض، چاپ دوم، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1395 ق.
18.تهرانی نجفی، هادی بن محمدامین، محجة العلماء، تهران، بی‌نا، 1320 ش.
19.جمشیدی راد، محمدصادق، و حیدر امانی‌فر، «مبانی فقهی ارتداد با رویکرد آزاداندیشی»، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره هفتم، شماره 12، بهار و تابستان 1394 ش.
20.حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
21.حسینی شیرازی، سیدمحمد، الوصائل الی الرسائل، چاپ دوم، قم، عاشورا، 1421 ق.
22.سبحانی تبریزی، جعفر، ارشاد العقول الی مباحث الاصول، قم، مٶسسه امام صادق‰ ، 1424 ق.
23.سجستانی ازدی، ابوداود سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داود، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، المکتبة العصریه، بی‌تا.
24.شوشتری، محمدتقی، النُجعة فی شرح اللمعه، تهران، کتاب‌فروشی صدوق، 1406 ق.
25.صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی علم الاصول، چاپ سوم، قم، مٶسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتŒ ، 1417 ق.
26.طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1390 ق.
27.همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400 ق.
28.همو، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
29.عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، حاشیه سلطان‌العلماء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1412 ق.
30.همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
31.علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیتŒ ، بی‌تا.
32.فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، النخبة فی الحکمة العملیة و الاحکام الشرعیه، چاپ دوم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1418 ق.
33.همو، مفاتیح الشرائع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
34.قطب‌الدین راوندی، ابوالحسین سعید بن هبةاللّٰه، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1405 ق.
35.کلباسی، محمد بن محمدابراهیم، رسائل المحقق الکلباسی، قم، بی‌نا، بی‌تا.
36.متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام‌الدین، کنز العمّال فی سنن الاقوال و الافعال، تحقیق بکری حیانی، تصحیح صفوة السقّا، چاپ پنجم، بیروت، مٶسسة الرساله، 1401 ق.
37.مجلسی اول، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، کوشانبور، 1406 ق.
38.مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1404 ق.
39.مدرسی یزدی، عباس، نماذج الاصول فی شرح مقالات الاصول، قم، داوری، 1383 ش.
40.مدنی تبریزی، سیدیوسف، قواعد الاصول، چاپ دوم، قم، دفتر معظم‌له، 1429 ق.
41.معدنی، حسنعلی، و سیدمحمدرضا امام، «ارتداد و احکام آن با رویکردی به مبانی آزادی عقیده در اسلام»، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، دوره سی و نهم، شماره دفتر 82 ، زمستان 1385 ش.
42.مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413 ق.
43.موسوی خویی، سیدابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، چاپ چهارم، قم، دار الهادی، 1417 ق.
44.موسویان، سیدابوالفضل، «بحثی درباره توبه مرتد فطری»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ویژه‌نامه حقوق، دوره هشتم، شماره پیاپی 37، زمستان 1383 ش.
45.نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408 ق.
46.هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، اضواء و آراء؛ تعلیقات علی کتابنا «بحوث فی علم الاصول»، قم، مٶسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتŒ ، 1431 ق.
47.همدانی، آقارضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لاحیاء التراث و مؤسسة النشر الاسلامی، 1416 ق.
48.یزدی، محمد، فقه القرآن، قم، اسماعیلیان، 1415 ق.